نشریه دانش سلامت و دین

دنیای پیش از تولد و اعجاز آیات وحی از ناشناخته‌های آن

نوشتار اول: نطفه تا تشکیل سلول زیگوت (تخم)

مقدمه :

خداوند متعال، پس از خلقت آسمان­‌ها و زمین و آفرینش موجودات گوناگون، حکمتش این‌گونه ایجاب نمود که انسانی بیافریند که سرآمد تمام موجودات و اشرف مخلوقات و خلیفه و جانشین خود، بر روی زمین باشد. خلقت انسان با چنان ظرافت و دقتی انجام شده است که در علوم پزشکی و بیولوژی شاخه‌­ای از علم­ به نام جنین‌شناسی (رویان‌شناسی) به مطالعه این امر می­‌پردازد.

علم رویان‌شناسی پزشکی که فرآیند تکامل انسان از ترکیب دو سلول جنسی (اسپرم و تخمک) و تشکیل سلول تخم (زیگوت)، تا تبدیل‌شدن به یک نوزاد کامل را بررسی می‌کند، از چنان پیچیدگی‌های برخوردار است که مطالعه آن، خود یک دوره کامل از توحید و خداشناسی است. کمتر کسی است که ریزه­‌کاری­‌های این علم را مطالعه نموده و زبان به حمد و ستایش آفریدگار قادر متعال نگشاید. لذا یکی از موضوعات مهم و قابل توجه در قرآن، مراحل آفرینش و تکامل جنین است که به عنوان نقطه آغاز حیات انسانی مطرح گردیده است. در یک آمار کلی، قرآن تقریباً در41 سوره با 76 آیه با بیانی شیوا به این موضوع پرداخته است، چرا که مرحله جنینی یکی از ظریف‌ترین مراحل زندگی انسان است که دارای اسرار و شگفتی‌های فراوانی می‌باشد. بهترین و شاخص‌ترین آیات قرآن که مراحل رشد و تکامل جنین را به صورت مرحله به مرحله بیان نموده است؛ آیات 14-12 سوره مبارکه مؤمنون و همچنین آیه 5 سوره حج می‌باشد که در سوره مؤمنون می‌فرمایید.

و لقدْ خلقْنا الْإنْسان منْ سلالةٍ منْ طینٍ «12» ثمّ جعلْناه نطْفةً فی قرارٍ مکینٍ «13» ثمّ خلقْنا النّطْفة علقةً فخلقْنا الْعلقة مضْغةً فخلقْنا الْمضْغة عظاماً فکسوْنا الْعظام لحْماً ثمّ أنْشأْناه خلْقاً آخر فتبارک اللّه أحْسن الْخالقین «14».

و همانا ما انسان را از عصاره‌اى از گل آفریدیم. سپس او را به صورت نطفه در جایگاهى استوار قرار دادیم. سپس از نطفه، لخته خونى آفریدیم؛ آن‌گاه لخته خون را پاره‌گوشتى ساختیم و پاره‌گوشت را به صورت استخوان‌هایى درآوردیم، و استخوان‌ها را با گوشت پوشاندیم، سپس آن را آفرینش تازه‌اى دادیم، پس شایسته‌ى تکریم و تعظیم است، خداوندى که بهترین آفرینندگان است(1).

و همچنین در سوره حج نیز با همین مضمون می‌فرمایید: یا أیّها النّاس إنْ کنْتمْ فی ریْبٍ من الْبعْث فإنّا خلقْناکمْ منْ ترابٍ ثمّ منْ نطْفةٍ ثمّ منْ علقةٍ ثمّ منْ مضْغةٍ مخلّقةٍ وغیْر مخلّقةٍ لنبیّن لکمْ ونقرّ فی الْأرْحام ما نشاء إلى أجلٍ مسمًّى ثمّ نخْرجکمْ طفْلًا ثمّ لتبْلغوا أشدّکمْ ومنْکمْ منْ یتوفّى ومنْکمْ منْ یردّ إلى أرْذل الْعمر لکیْلا یعْلم منْ بعْد علْمٍ شیْئًا وترى الْأرْض هامدةً فإذا أنْزلْنا علیْها الْماء اهْتزّتْ وربتْ وأنْبتتْ منْ کلّ زوْجٍ بهیجٍ ﴿۵﴾

ای مردم، اگر شما در (روز قیامت و قدرت خدا بر) بعث مردگان شک و ریبی دارید (برای رفع شک خود بدین دلیل توجه کنید که) ما شما را نخست از خاک آفریدیم آن گاه از آب نطفه، آن گاه از خون بسته، آنگاه از پاره‌ای گوشت با آفرینشی تمام و ناتمام، تا (در این انتقال و تحولات قدرت خود را) بر شما آشکار سازیم و (از نطفه‌ها) آنچه را مشیّت ما تعلق گیرد در رحمها قرار می‌بخشیم تا به وقتی معین، آن گاه شما را به صورت طفلی (چون گوهر از صدف رحم) بیرون آریم تا (زیست کرده و) سپس به حد بلوغ و رشد خود برسید و برخی از شما (در این بین) بمیرد و برخی به سن پیری و دوران ضعف و ناتوانی رسد تا آنجا که پس از دانش و هوش خرف شود و هیچ فهم نکند، و (دلیل دیگر از ادله قدرت خدا بر معاد آن که) زمین را بنگری وقتی خشک و بی‌گیاه باشد؛ آن‌گاه چون باران بر آن فرو باریم، سبز و خرم شود و (تخم‌ها در آن) نمو کند و از هر نوع گیاه زیبا برویاند(1).

جالب است که در هر دو سوره به رستاخیز و روز قیامت اشاره می‌شود و از قدرت پروردگار در خلقت انسان از عدم و هدایت مراحل دقیق رشد و نمو ( خلقی بعد از خلق دیگر) جنین گواهی گرفته می‌شود، برای آنانی که شک دارند که خداوند متعال، قادر به هرکاری هست و قطعاً روز رستاخیز نیز همانند تشکیل جنین، اراده خداوندی همه مردگان را زنده خواهد کرد و اعمال بندگان مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

در آیات 12تا14 سوره23، هفت مفهوم کلی از نحوه خلقت انسان از جنین به شرح زیر آورده شده است: 1- خلقت انسان از عصاره­ای گل 2- پس او را نطفه­ای در قرارگاه مطمئن (رحم) قرار دادیم 3- پس نطفه را به صورت علقه (خون بسته) 4- علقه را به صورت مضغه (چیزی شبیه گوشت جویده شده)  5- مضغه را به صورت استخوان­هایی در آوردیم 6- بر استخوان­ها گوشت پوشاندیم، 7- پس آنرا آفرینش تازه­ای دادیم پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است.

هر چند در این مورد، مطالب و مقالاتی توسط محققین مختلف ارائه شده که از چند جانب به موضوع پرداخته شده است؛ ولی در این نوشتار، ما برآنیم که با توجه به تفسیرهایی که مفسرین بزرگ قرآن درمورد این آیات کرده‌اند، به انطباق یافته‌های جدید علوم تشریح و جنین‌شناسی با این تفسیرها بپردازیم،  امید که مورد رضایت حق‌تعالی و خوانندگان عزیر واقع شود.

تراب و یا عصاره­ای از گل:

قرآن کریم برای خلقت انسان، چند تعبیر به کار برده است که بیشترین تعبیر، خاک(تراب) است؛ مثل این آیه: واللّه خلقکم من ترابٍ ثم من نّطْفةٍ  )فاطر/11)؛ خداوند شما را از خاک آفرید، سپس از نطفه‌ای 

دومین تعبیر، گل است. در آیات مورد بحث، واژه‌ «سلالةٍ من طینٍ» آمده است؛ یعنی: «عصاره‌ای از گل» و نیز در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: «إنّا خلقْناهٌم من طینٍ لّازبٍ» (صافات/11)؛ یعنی: «ما آنها را از گلی چسبناک آفریدیم».

و همچنین گل خشک یا سفالین؛ «و لقد خلقْنا الإنسان من صلْصالٍ منْ حمإٍ مسنونٍ» (حجر/26)؛ «و به راستی ما انسان را از گلی خشک برآمده از لایی سیاه بودار آفریدیم». این تعبیر در آیات دیگری از همین سوره ذکر شده است. در آیه‌ی دیگری می‌فرماید: «خلق الْإنسان من صلْصالٍ کالْفخّار» (الرحمن/14) یعنی: آدمی را از گلی خشک چون سفال آفرید».
در آیه‌ی دیگری، به خلقت انسان از آب اشاره شده است و می‌فرماید: «و هو الّذی خلق من الْماء بشرًا...» (فرقان/54 )؛ یعنی: «و او است که از آب بشری آفرید».

در واقع، می‌توان نتیجه گرفت که منشأ خلقت انسان، ترکیب خاک و آب است که با واژه‌های مختلف در قرآن بیان شده است و هرکدام از این تعابیر در بردارنده‌ نکات ظریفی است.

برخی از مفسرین قرآن، از جمله (أبو عبدالله القرطبی در قرن 13، شیخ طبری قرن 9، البغدادی قرن 12) در مورد «سلاله من تین» بیان می‌کنند که این آیه، اشاره به خلقت حضرت آدم (ع) دارد. سایر مفسرین بر این عقیده هستند که این آیه، اشاره به عناصر اساسی و اصلی پیکره بدن انسان دارد که همه این عناصر متنوع شیمیایی در خاک موجود می­باشند و جزء اجزای خاک هستند. به نظر می‌رسد که مطابق تفسیر علمی، این آیه بیشتر به مفهوم دوم اشاره دارد که عناصر بدن انسان، همگی در خاک یافت می­شوند. به‌طور واضح ثابت شده است که عناصر حیاتی بدن انسان (کربن، هیدروژن، کلسیم، فسفر، پتاسیم، سولفور، کلر، سدیم، منیزیوم، سیلیکون) که همگی از اجزای ضروری بدن انسان هستند، در خاک یافت می­شوند. البته این، خود دو جنبه دارد: یکی اشاره به پیدایش حیات در زمین، که برخی دانشمندان معتقدند در اقیانوس‌های اولیه به‌همراه جو سرشار از آمونیاک، متان، آب و هیدروژن که پس از فعل و انفعال‌های پیچیده‌ای سرانجام مواد مختلف با ترکیب‌هایی که در آنها به وجود آمده در آب‌های کم‌عمق حل شده و مرداب‌هایی تشکیل شده که به مرور زمان، بر غلظت آنها افزوده شده و حالت لجنزار یا سوپ بدبوی بدوی (Primordial soup) به خود گرفته و باعث پیدایش موجودات زنده شده است (8،ص 128-130) تعبیری که در قرآن، به‌عنوان «حمأ مسنون»، یعنی سیاه بدبو آمده، شاید با سوپ بدوی تطبیق مناسبی داشته باشد و گل چسبنده، شاید اشاره به رسوب و ته‌نشین‌شدن مواد در آب‌های کم‌عمق و یا قعر دریاها باشد که مشابه گل رس است و برخی بعنوان منشاء اولیه حیات از آن یاد می‌کنند. اگرچه  بحث انسان در نظریه‌ی حیات زیستی، به طور ویژه مطرح نشده است؛ اما با توجه به رابطه پدیده‌ حیات در موجودات زنده و فعل و انفعالاتی که در کل نظام هستی صورت می‌گیرد تا موجود زنده خلق شود، می‌تواند با منشأ خلقت انسان نیز ارتباط داشته باشد. از جنبه دیگر، شاید اشاره به تشابه عناصر تشکیل‌دهنده بدن با خاک، از این بابت باشد که تمام مواد تغذیه‌ای که باعث بقای انسان می‌شود؛ اعم از گیاهی یا حیوانی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در یک چرخه دائمی با خاک هستند؛ بنابراین می‌توان خاک و یا شکل ترکیب‌شده آن را با آب، منشأ حیات انسانی به حساب آورد. از طرفی دیگر از کلمه خاک و گل می­توان برداشتی فلسفی داشت که به جنبه مادی خلقت انسان پرداخته است. همین امر برای انسان، درس بزرگی است که ماهیت واقعی انسان بسیار پست است؛ اما همین جسم خاکی به ظاهر کم‌ارزش در صورت قرارگرفتن در مسیر حق و تابیده شدن نور خداوند می­تواند به قرب الهی و درجات والا دست یابد.

تشکیل نطفه و امشاج:

دومین مرحله خلقت، پیدایش انسان از نطفه است که در رحم زن قـرار می‌گیرد. واژه‌ نطفه در آیات متعددی از قرآن آمده است که همه‌ آنها درباره‌ انسان است. در آیه : «إنّا خلقْنا الْإنْسان منْ نطْفةٍ أمشاجٍ نبتلیه فجعلْناه سمیعاً بصـیرا» (انسـان/ 2)
لفظ نطفه با وصف امشاج آمده است. امشاج، جمع مشیج و مشج (بر وزن فلـس) بـه‌معنای آمیختن می‌باشد. این کلمه تنها یکبار در قرآن، درآیه 2 سورة انسان آمده اسـت )قرشی،1371: ج6،259 .(

«ما انسان را از قطره مایع مخلوط (نطفه) آفریدیم.» در قران، نطفه به‌عنوان ترکیبی از مایع مخلوط (الامشج) توصیف شده است. این آیه از دید دستوری، نطفه را به عنوان موجودی به تصویر می­کشد که از ترکیب مایعی درست شده است که از پدر و مادر منشاء می­گیرند. کلمه «الامشج» به معنای مخلوط، یک صفت جمع است و در اینجا با اسم مفرد «نطفه» استفاده شده است. از لحاظ دستوری، این نکته، مفهوم آیه قران را در مورد نطفه، به‌عنوان یک موجودیت یا قطره­ای نشان می‌­دهد که با ترکیب مواد ایجاد می‌شود.

همانطور که در شکل 1 آورده شده است، تا اوایل قرن 18، دانشمندان بر این باور بودند که انسان به صورت کامل، اما کوچک (انسان مینیاتوری) در داخل گامت نر (اسپرم) و یا گامت ماده (تخمک) قرار دارد. در صورتی که قرآن، از همان ابتدا به وضوح بیان نموده است که مرحله نطفه فرایند باروری را بیان می­‌کند که نیازمند ترکیب اجزا از پدر و مادر است. این اجزا، یک سلول را شکل می‌دهند که به نام سلول تخم (زیگوت) شناخته می­‌شود(1).

شکل 1 : نشان دادن انسان مینیاتوری در گامت های نر و ماده (سمت راست) . نمای اسپرم و تخمک (سمت چپ)

ارسطو از دانشمندان قرن چهارم قبل از میلاد، دیدگاه کاملا غلطی در رابطه با سیر تکامل و تشکیل جنین انسانی داشته است. وی عقیده داشت که جنین از اتحاد منی با خون حیض مادر تشکیل می‌شود. این درحالی‌ است که قرآن نه ‌تنها این خون را مؤثر در تولید جنین ندانسته، بلکه در آیه ۲۲۲ سوره بقره آن ‌را نوعی اذیت و رنج برای زنان شمرده است و علم امروزی نیز کاملاً مؤید این مطلب است(8).
«ویسْألونک عن الْمحیض قلْ هو أذًى فاعْتزلواْ النّساء فی الْمحیض ولا تقْربوهنّ حتّى یطْهرْن فإذا تطهّرْن فأْتوهنّ منْ حیْث أمرکم اللّه إنّ اللّه یحبّ التّوّابین ویحبّ الْمتطهّرین» «تو را از حیض زنان می‌پرسند؛ بگو: حیض نوعی رنج است. پس در ایام حیض از زنان دوری گزینید و به آن‌ها نزدیک نشوید تا پاک گردند و چون پاک شدند، از آنجا که خدا فرمان داده است با ایشان نزدیکی کنید؛ هر آینه خدا توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد».(سوره بقرة آیه: ۲۲۲).
هاروی در سال ۱۶۵۱ عقیده داشت که رحم، جنین را ترشح می‌کند و حال آن‌که این مطلب یک خطای فاحش علمی بوده و از نظر قرآن کریم نیز مردود می‌باشد؛ چرا که طبق فرموده قرآن کریم، رحم قرار مکین برای نطفه می‌باشد(۱). چنانچه در آیات ۱۲ تا ۱۳ سوره بقره آمده است: «ولقدْ خلقْنا الْإنسان من سلالةٍ مّن طینٍ ثمّ جعلْناه نطْفةً فی قرارٍ مّکینٍ» «هرآینه ما انسان را از گل خالص آفریدیم؛ سپس او را نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم». این آیه اشاره بدین موضوع دارد که رحم در ترشح جنین نقشی نداشته، بلکه اشاره بدین موضوع دارد که انسان ابتدا به ‌شکل نطفه‌ای می‌باشد که نطفه مذکور در رحم جای می‌گیرد. این موضوع از نظر علم امروزی کاملاً مورد تأیید است.
از نظر جنین‌شناسی، سلول تخمک پس از رهایی از تخمدان زن، توسط لوله رحمی دریافت شده و سلول جنسی مذکر (اسپرم) نیز پس از قرار گرفتن در دستگاه تناسلی مؤنث، از طریق رحم به لوله رحمی رسیده و هر دو سلول با هم ادغام شده و سلول تخم را ایجاد می‌کنند. ‌روز دوم پس از بارداری، این سلول سفر خود را از طریق لوله رحمی به سمت رحم آغاز می‌کند که این امر، با فعالیت سلول‌ها و عضلات جدار لوله میسر می‌شود. در همین زمان، سلول تخم  مکرراً‌ تقسیم می‌شود تا مجموعه‌ای از سلول‌ها به نام مورولا حاصل شود. پس از 4 تا 5 ‌روز، این مجموعه سلولی به داخل رحم می‌رسد. و در این زمان درحالی که در وسط آن حفره‌ای ایجاد شده و بلاستوسیست نامیده می‌شود، غلاف پوشاننده دور خود را پاره کرده و در روز 6 تا 7 به لایه سلولی‌های داخلی رحم که آندومتر نامیده می‌شود، نفوذ کرده و هفته بعد به شکلی امن خود را در آندومتر(سطح داخلی رحم) جای داده و به رشد خود ادامه می‌دهد و از این لحظه به ‌بعد، بارداری به خوبی تثبیت می‌شود (و این همان موضوعی است که قرآن از آن به‌ عنوان قرار مکین یاد کرده است). بلاستوسیست، یک لایه سلولی خارجی و یک توده سلولی داخلی دارد. لایه سلولی خارجی، به داخل آندومتر رشد کرده و با سلول‌های آندومتر مادر تبدیل به جفت می‌شود که جنین درحال تکامل را تغذیه می‌کند و توده سلولی داخلی رشد کرده و بدن جنین را می‌سازد(9).

در قرن هجدهم، دو دانشمند به نام‌‌های ولف و اسپالانزانی ثابت کردند که جنین، از نطفه‌ زن و مرد به‌‌طور یکسان تشکیل می‌شود. ‌این موضوع، همان حقیقت علمی است که مسلمانان از زمان نزول قران کریم آن ‌را در کتاب خدا می‌خوانند(۱)؛ چنانچه در آیه ۱۳ سوره حجرات آمده است: «یا أیّها النّاس إنّا خلقْناکم مّن ذکرٍ و أنثى و جعلْناکمْ شعوبًا و قبائل لتعارفوا إنّ أکْرمکمْ عند اللّه أتْقاکمْ إنّ اللّه علیمٌ خبیرٌ». «ای مردم، ما شما را از مرد و زنی بیافریدیم و شما را به‌صورت جماعت‌ و، قبیله‌هایی قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. هرآینه، گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست، خدا دانا و کاردان است» و در آیه دوم سوره انسان می‌فرماید: «إنّا خلقْنا الْإنسان من نّطْفةٍ أمْشاجٍ نّبْتلیه فجعلْناه سمیعًا بصیرًا». «ما آدمی را از نطفه‌ای آمیخته بیافریده‌ایم، تا او را امتحان کنیم و شنوا و بینایش ساخته‌ایم».
چنانچه مشاهده می‌شود در هردو آیه فوق، به آمیختگی و سهیم بودن هر دو جنس(نر و ماده) در خلقت انسان سخن به ‌میان آورده است و این موضوعی است که تا قرن هجدهم میلادی، بشر از آن بی‌اطلاع بوده است. هرچند شاید از آیه اول، مستقیم این موضوع برداشت نشود؛ ولی آیه دوم، آمیختگی نطفه را بخوبی بیان می‌کند (10).
لازم بذکر است که اتحاد دو سلول جنسی اسپرم و تخمک در ایجاد نه تنها انسان، بلکه در ایجاد بیشتر موجودات زنده امری مسلم است؛ به‌طوری‌که بجز در تولید مثلی بنام بکرزایی، در نحوه تولید مثل جنسی تمام موجودات زنده، دو جنس نر و ماده دخالت می‌نمایند و این امری کاملاً مسلم و قطعی علمی است(11).

یونانی‌ها معتقد بودند که اگر اسپرم از بیضه راست خارج شود، جنس نوزاد مذکر می‌شود و اگر از بیضه چپ خارج شود نوزاد مؤنث می‌شود. برخی دیگر گمان داشتند که اگر جنین در سمت راست رحم رشد کند، جنین مذکر و اگر در سمت چپ رشد کند، مؤنث می‌شود. ارسطو هم که معتقد بود فرزند مذکر مربوط به هیجان روحی مرد هنگام آمیزش است و اگر فاقد آن باشد، فرزند مؤنث می‌شود. بنابراین تا اواسط قرن بیستم میلادی، نقش تخمک و اسپرم در تعیین جنسیت ژنتیکی جنین در انسان شناخته نشده بود، اما پس از کشف کروموزم‌های جنسی توسط دانشمندان این پدیده شناخته شد(8).

از نظر رویان‌شناسی، هریک از دو سلول چنسی پدر و مادر نیاز دارند که در مایعی  برای باروری قرار بگیرند. اسپرم‌ها در مایعی به نام منی قرار دارند و اوسیت (تخمک) توسط ترشحات لوله رحمی پوشانیده می‌شود که برای زیست پذیری و باروری لازم است. بنابراین تحلیل کلمه نطفه، به عنوان موجودیت مخلوطی که نتیجه یک سلول از پدر و مادر (که در یک نزله قرار دارد که برای باروری لازم است)، با توصیف شکل‌گیری زیگوت همخوانی دارد.

تعیین جنسیت جنین:

یکی از بحث‌های مهم و ناشناخته تا قرن‌های اخیر، زمان تعیین جنسیت جنین بود. همان‌گونه که در آیات ۴۵ و ۴۶ سوره نجم آمده است: «وأنّه خلق الزّوْجیْن الذّکر و الْأنثى من نّطْفةٍ إذا تمْنى»، «و اوست که جفت‌های نر و ماده را از نطفه آفریده است، آنگاه که در رحم ریخته می‌شود». در قرآن کریم به وضوح اشاره شده که خود نطفه، در زمان قرار گرفتن در رحم، عامل تعیین جنسیت جنین است. لازم به ذکر است که چنانچه اسپرم مرد دارای کروموزوم Y باشد، جنسیت سلول تخم مذکر و در غیر این ‌صورت مؤنث خواهد بود(8). این یافته فقط زمانی حاصل شد که در قرن هجده و نوزده، سلول اسپرم و تخمک شناخته و ترکیب شدن آنها توضیح و تأیید شد. در صورتی که 1400 سال قبل در کتاب آسمانی ما مسلمانان پروردگار متعال به مشخص شدن جنسیت جنین در همان مراحل اولیه قرارگیری در رحم و امتزاج آن اشاره می‌کند. مطابق علم جنین‌شناسی، اگر اسپرم حاوی کروموزوم‌های Y در موقع قرارگیری در رحم بر اسپرم‌های حاوی کرموزوم X پیشی گرفته و زودتر به تخمک برسند و لقاح یابند، جنین مذکر می‌شود و اگر عکس آن اتفاق بیافتد، جنین مؤنث می‌شود و جالب است بدانیم که بسته به شرایط محیطی واژن و رحم و لوله رحمی و مایع منی و اسیدی یا بازی بودن مایعات این نواحی، نوع اسپرم‌هایی که زودتر به تخمک می‌رسند، متفاوت است. و دلایل این امر، در تحقیقات متعددی نشان داده‌شده. کروموزومY   چون بازوی کوتاه‌تری نسبت به کرموزومX  دارند، کوچک‌ترند و به میزان بسیار اندکی اسپرم حاوی Y سبکتر است و اندکی سرعت بیشتری دارند و برای همین تعداد پسرزایی در انسان 104 در مقابل 100 است. اما برعکس، این نوع اسپرم مقاومت کمتری دارد و در محیط اسیدی دچار آسیب می‌شود؛ ولی در محیط قلیایی فعال‌تر است. لذا نوع تغذیه مادر که باعث تغییر اسیدیته مایعات می‌شود و زمان سیکل قاعدگی و زمان آمیزش و حتی فصول سال در تعیین جنسیت مؤثر هستند و امروزه با تغییر محیط واژن به قلیایی و یا اسیدی توسط تغذیه سه ماهه در برخی کلینیک‌ها و یا به شکل خارجی با استفاده از موادی مانند جوش شیرین رقیق و سرکه رقیق به ترتیب درصد پسرزایی یا دخترزایی را تغییر می‌دهند(12-18). لذا به نظر می‌رسد که شاید در این آیه، آن‌جا که عبارت «من نّطْفةٍ إذا تمْنى» را بیان می‌دارد، علاوه بر اشاره به تعیین جنسیت توسط نطفه در رحم به زمان قرارگیری نیز اشاره‌ای دارد (آن‌گاه که در رحم قرار می‌گیرد).    

در پایان، لازم به ذکر است که مباحث جنین‌شناسی، نقش اساسی در شناخت زیستی خلقت انسان دارد. قرآن در قالب طرح مباحثی که انسان را در مسیر هدایت قرار می‌دهد، به بعضی از مسائل علمی اشاره می‌کند. اما از آن‌جا که از جانب خداوند بوده و کاملا و مصون از هرگونه خطا و اشتباه است، اسرار زیادی را در بردارد که به تناسب پیشرفت علوم، آشکارتر گشته و شناخت ما از قرآن را فزونی می‌بخشد. همان‌گونه که مشاهده می‌شود، دانشمندان بزرگ جنین‌شناسی و علوم زیستی، در طول تاریخ، نظرات متعددی در رابطه با چگونگی مؤنث یا مذکر بودن جنین، تولید جنین در انسان و کیفیت آن و سایر مسائل مشابه ارائه نموده‌اند، که در مقایسه با علم امروزی بشری در مورد علم جنین‌شناسی بسیار سطحی است. جالب آن‌که پاسخ این سؤالات تا قرن بیستم میلادی برای انسان‌ها مبهم بوده؛ این درحالی است که پاسخ دقیق همه این سؤالات در قرآن نهفته است. باعنایت به آیه قرآنی که هیچ خشک و تری در عالم وجود ندارد که در کتاب مبین ثبت نشده باشد، می‌توان گفت: قرآن کریم با اینکه نوعی کتاب تربیتی و انسان‌‌ساز به ‌شمار می‌رود، اما دریایی از حقایق علمی در بطن خود نهفته دارد که با پیشرفت علوم، این حقائق روزبه‌‌روز آشکارتر و شفاف‌تر می‌گردد. امید است که بیش از پیش از این گنجینه الهی بهره برده و عامل به دستورات آن باشیم.

منابع:                                                                                                                                                                       

1.قرآن مجید، ترجمه ی گرمارودی.

2. ابراهیمی، مهدی، (1384) ،نسیم وحی در مثنوی عشق، قم: انجمن معارف اسلامی ایران.

3. حسن زاده آملی، حسن، (1374) ،اخلاق پزشکی و تشریح از نظر علمای اسلامی، تهران: مرکزمطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی.

4. دورلند، ویلیام الکساندر،( 1379) ،فرهنگ پزشکی دورلند، ترجمهی حمید نامآور، چاپ دوم، تهران: مؤسسهی انتشارات یادواره کتاب.

5. زمخشری، محمود،( 1407ق (، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت: دارالکتـب العربی.

6. سایت  www.islamicmedicine.orgمقاله‌ی «الجنین و نشأة الإنسان بین العلم و القرآن«

7. سبزواری نجفی، محمد،(1406ق(، الجدید فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات

8. شمس، مریم(1396)، جنین شناسی پزشکی و انطباق آن با آیات قرآن، برگرفته از پایگاه دانشنامه موضوعی قرآن کریم.                                                      

9. برگرفته از پایگاه: http://www.boali.com

10. دکتر مرتضی کروجی، دکتر ملیحه نوبخت ، دکتر شیما آب آب زاده،…، دکتر محسن اسلامی.( 1398) رویان شناسی پزشکی لانگمن،آرتین طب، چاپ اول، 502

11. پی‌هیکمن، کلیولند، اس‌رابرتس، لاری، لارسون، آلن. 1385 اصول جانورشناسی مهره‌داران(ترجمه: حسین دانش‌فر)، چاپ اول.

12. Cramer JS1, Lumey LH. “Maternal preconception diet and the sex ratio.” Hum Biol. 2010 Feb;82(1):103-7. doi: 10.3378/027.082.0106.

13. Koh, J.B.Y. & Marcos. “The study of spermatozoa and sorting in relation to human reproduction.” Microfluid Nanofluid (2015) 18: 755.

14. Scarpa B1. “Bayesian Inference on Predictors of Sex of the Baby.” Front Public Health. 2016 May 24;4:102. doi:10.3389/fpubh.2016.00102. eCollection 2016.

15. Noorlander AM1, Geraedts JP, Melissen JB. “Female gender pre-selection by maternal diet in combination with timing of sexual intercourse–a prospective study.” Reprod Biomed Online. 2010 Dec;21(6):794-802. doi: 10.1016/j.rbmo.2010.08.002. Epub 2010 Aug 31.

16. Use of Reproductive Technology for Sex Selection for Nonmedical Reasons. ASRM Ethics Committee.You YA1,2, Kwon WS1, Saidur Rahman M1, Park YJ1, Kim YJ3, Pang MG1. “Sex chromosome-dependent differential viability of human spermatozoa during prolonged incubation.” Hum Reprod. 2017 Jun 1;32(6):1183-1191. doi: 10.1093/humrep/dex080.

17. Karabinus DS, Marazzo DP, Stern HJ, et al. The effectiveness of flow cytometric sorting of human sperm for influencing a child’s sex. Reprod Biol Endocrinol. 2014;12:106. Published 2014 Nov 24. doi:10.1186/1477-7827-12-106

18. Wilcox AJ., Weinberg CR., Baird DD., Timing of Sexual Intercourse in Relation to Ovulation — Effects on the Probability of Conception, Survival of the Pregnancy, and Sex of the Baby, New England Journal of Medicine, 333(23): 1517-1521

19. FDA, Vaginal pH, US Food and Drug Administration, Department of Health and Human Services, [Accessed Jan, 3 2019].

 نویسنده:

محسن اسلامی فارسانی

استادیار گروه علوم تشریح، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم

شیما آب آب زاده

استادیار گروه علوم تشریح، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم

فاطمه حیدری

استادیار گروه علوم تشریح، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم