نشریه دانش سلامت و دین

آداب احتضار (1)

به شخص در حال مرگ و جان دادن محتضر و به این حال، حال احتضار گفته می‌شود.
ریشه واژه احتضار، حضور است. قرآن کریم از فرارسیدن زمان مرگ انسان به «حضور مرگ» یاد کرده است؛ شاید ازاین‌روی که فرشته مرگ یا خود مرگ نزد محتضر حاضر می‌شود.
فقیهان شیعه رعایت آدابی را برای احتضار ذکر کرده‌ و برخی از این آداب را واجب و برخی را مستحب اعلام کرده‌اند. در میان این آداب «روبه‌قبله قرار دادن محتضر» تنها موردی است که مشهور فقیهان شیعه آن را حتی در مورد کودکان نیز واجب دانسته‌اند؛ گرچه برخی فقیهان قائل به استحباب آن شده‌اند.
«روبه‌قبله قرار دادن محتضر» بدین‌صورت است که او را طوری به پشت بخوابانند که کف پاهایش به سمت قبله باشد؛ طوری که اگر محتضر در این حالت بنشیند، صورتش روبه‌قبله باشد (نجفی، 1983).
 صرف‌نظر از اختلاف فقیهان در واجب یا مستحب دانستن «روبه‌قبله قرار دادن محتضر»، نگاهی به یک روایت ذکر شده در کتاب شریف وسائل‌الشیعه می‌اندازیم:
«... دخل رسول‌اللهﷺ على رجل من ولد عبدالمطلب و هو فی السوق (النزع) وقد وجه بغیر (إلى غیر) القبلة، فقال وجهوه إلى القبلة فإنکم إذا فعلتم ذلک أقبلت علیه الملائکة، وأقبل الله عز وجل علیه بوجهه، فلم یزل کذلک حتى یقبض»(الحر العاملی، 3891)
 در این روایت روبه‌قبله قرار دادن محتضر، سبب عنایت خدا و روی آوردن فرشتگان به محتضر اعلام شده است. به محتضر که دستش از همه‌جا کوتاه شده و با تمام وجود حس می‌کند که به‌زودی شرمسار و سرافکنده از اعمال خود، با دست خالی در محضر خدا قرار می‌گیرد چه لطفی بیش از این می‌توان کرد که با یک حرکت ساده و قرار دادن او به سمت قبله باعث روی آوردن فرشتگان به او و عنایت خدا به او شویم؟
پس حتی اگر قائل به وجوب این امر نباشیم چنین کمک بزرگی را از نیازمندان واقعی دریغ نکنیم.

منابع:
الحر العاملی، الشیخ أبوجعفر (1983)، وسائل‌الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، جلد 2، ص 662.
النجفی، محمدحسن(1983)، جواهرالکلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، جلد 4، ص 12.

نویسنده:

دکتر احمد مشکوری

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم