نشریه دانش سلامت و دین

کنترل درد بیماران مبتلا به سرطان

معرفی مورد

آقای «م» 55 ساله، حدوداً از دو سال پیش به سرطان پیشرفته مثانه مبتلا شده و تحت درمان جراحی و شیمی‌درمانی قرار گرفته است. هم‌اکنون دگرنشینی (metastasis) به چند عضو داخلی، ازجمله کبد و استخوان شده و به دلیل درد شدید در بیمارستان بستری شده است. وی در طول مدت ابتلا، به دلیل مصرف خودسرانه ترکیبات مخدر (شیره تریاک) به این مواد نیز وابسته شده و مصرف دارو‌های مسکن معمول در بیمارستان کمک زیادی به تسکین درد وی نکرده است و پیاپی از پزشک و پرستاران دوزهای بالاتر داروهای مسکن را درخواست می‌کند و می‌گوید: «برای من مهم نیست! به من دارو بدهید! یا دردم تسکین ‌یابد و یا از این زندگی خلاص می‌شوم! من راضی هستم شما به من دارویی بدهید و مرا از این بیماری و زندگی فلاکت‌بار نجات دهید!».

تحلیل مورد

             درد، از مشکلات شایع بیماران دارای سرطان پیشرفته است که به میزان بسیار زیادی، کیفیت زندگی را در ابعاد جسمی، اجتماعی و روانی تحت تأثیر قرار می‌دهد (Mertilus et al 2021).

             از جمله تکالیف ارائه کنندکان مراقبت و خدمات سلامت (بندهای 8-1 و 14-1 منشور حقوق بیمار جمهوری اسلامی ایران، و نیز مواد 12، 45، راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران) تلاش برای کاستن درد و رنج بیمار است.

             لزوم تلاش برای کاستن درد و رنج بیمار از اصل سودرسانی (beneficence) از اصول چهارگانه اخلاق پزشکی و اصل نوع دوستی (altruism) از اصول شش گانه حرفه‌مندی هم استخراج می‌شود.

             شرایط جسمی ناشی از بیماری در مبتلایان به سرطان، سبب ایجاد مشکلات روان‌شناختی، ازجمله افسردگی میشود که ناامیدی و دیگر پیامدهای افسردگی، ممکن است بر تصمیم‌گیری و مشارکت‌های درمانی اثرات منفی داشته باشد (Kelly et al 2020).

             به نظر می‌رسد که بیمار یادشده در این گزارش، افسرده شده است و انجام مشاوره روان‌پزشکی و اقدامات درمانی چندبعدی (دارودرمانی و روان‌درمانی) می‌تواند بر کیفیت زندگی و به‌طور ویژه بر کنترل درد بیمار نیز اثرات مثبت داشته باشد. این احتمال وجود دارد که شرایط دشوار جسمی و مشکلات روان‌شناختی ناشی از آن، بتواند بیمار را به سوی اقدامات آسیب‌رسان، همچون خودکشی سوق دهد.

             درخواست بیمار برای دریافت داروهای مسکن اضافی حتی به حد احتمال مسمومیت و مرگ، به نوعی درخواست  مرگ ترحمّی (euthanasia) از سوی بیمار می باشد که در رویکرد اسلامی، اقدام برای از بین بردن خود یا دیگری به شدت مذموم و شرعاً حرام می باشد همچنین انواع فعال و غیر فعال مرگ ترحمّی در شرع اسلام، قتل نفس محسوب می شود و بر اساس ادله های متعدد فقهی پذیرفته شده نیست (محقق داماد 1391).

             قاعده اثر دوگانه، که یکی از قواعد مهّم در فلسفه اخلاق و روشی برای حل مشاجرات اخلاقی است نیز می‌تواند در این مورد مطرح باشد. اصل اثر دوگانه بیان می‌کند اگر یک عمل دو اثر ـ یا بیشتر ـ داشته باشد که یکی از آن‌ها خوب و دیگری بد است، می‌توان برای حل دوراهی اخلاقی به این قاعده رجوع کرد. بر اساس این قاعده، فاعل اخلاقی هیچ‌گاه مجاز نیست عامدانه عمل بدی را برای رسیدن به نتایج خوب انجام دهد، اما گاهی ـ مشروط به شرایطی ـ مجاز است که عمل خوبی را انجام دهد، به‌رغم اینکه می‌داند این عمل نتایج بدی را نیز به‌صورت ناخواسته به دنبال خواهد داشت (بحث‌های زیادی درباره کاربرد این قاعده در پزشکی وجود دارد که ان‌شاءالله در تحلیل‌های آتی پیگیری خواهد شد).

             در اغلب موارد، کنترل مؤثر درد در بیماران سرطانی، تحمل دیگر مشکلات بیماری را برای بیمار آسان می‌کند و درخواست اقداماتی، از قبیل دریافت داروی اضافی برای مردن را به میزان زیادی کاهش می‌دهد. بر اساس شواهد، نگرش بیماران و آگاهی آنان از مراقبت‌های پایان حیات، با نگرش آنان به مرگ ارتباط دارد. بنابراین، مشاوره‌های تخصصی کنترل درد و طب تسکینی باید به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده پیگیری شود (Yun et al 2018. Erdek 2015).

 منابع

-              Mertilus DS, Lengacher CA, Rodriguez CS. A review and conceptual analysis of cancer pain self-management. Pain Management Nursing. 2021 May 16.

-              Kelly DL, Yang GS, Starkweather AR, Siangphoe U, Alexander-Delpech P, Lyon DE. Relationships among fatigue, anxiety, depression, and pain and health-promoting lifestyle behaviors in women with early-stage breast cancer. Cancer nursing. 2020 Mar 1;43(2):134-46.

-              محقق داماد، مصطفی. فقه پزشکی. نشر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. 1391. تهران

-              Yun YH, Kim KN, Sim JA, Yoo SH, Kim M, Kim YA, Kang BD, Shim HJ, Song EK, Kang JH, Kwon JH. Comparison of attitudes towards five end-of-life care interventions (active pain control, withdrawal of futile life-sustaining treatment, passive euthanasia, active euthanasia and physician-assisted suicide): a multicentred cross-sectional survey of Korean patients with cancer, their family caregivers, physicians and the general Korean population. BMJ open. 2018 Sep 1;8(9):e020519.

-              Erdek M. Pain medicine and palliative care as an alternative to euthanasia in end-of-life cancer care. The Linacre Quarterly. 2015 May;82(2):128-34.

-              والی، علیرضا. جاهد محسن. اصل اثر دوگانه و کاربردهای آن در اخلاق پزشکی. مجله اخلاق زیستی- علمی پژوهشی11395.6(19):49-73.

                جملات کلیدی

-              ارزیابی و درمان مشکلات روان‌پزشکی بیماران مبتلا به سرطان، بسیار بااهمیت است.

-              کنترل مؤثر درد در بیماران سرطانی، تحمل دیگر مشکلات ناشی از بیماری را برای بیمار آسان می‌کند.

-              انجام مراقبت‌های تسکینی چندبعدی (جسمی و روانی) برای بیماران سرطانی ضرورت دارد.

نویسندگان

حمید آسایش            گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم          

احمد مشکوری         گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم

محسن رضایی آدریانی              گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم