نشریه دانش سلامت و دین

عافیت در بیان معصومین (ع)

«عافیت» از جمله واژگانی است که در روایات و ادعیه وارد شده از معصومین (علیهم‌السلام)، مورد تأکید آن حضرات بوده و از مهم‌ترین درخواست‌های ایشان از پروردگار متعال می‌باشد. در روایتی، از وجود مبارک رسول گرامی اسلام (ص) سؤال شده است که «إن أنا أدرکت لیلة القدر فما أسْئل ربّی؟»  اگر من شب قدر را درک کردم از خدا چه بخواهم؟ و آن حضرت فرموده‌اند که عافیت بخواه^[1]. در روایت دیگری نیز، شیخ صدوق از پیامبر اکرم ﷺ نقل می‌کند که در ماه رمضان، از خدا عافیت بخواهید^[2]. اینها و سایر روایات، نشان دهنده اهمیت مفهوم عافیت در نزد اهل بیت عصمت (علیهم‌السلام) است. اگرچه در بسیاری از ترجمه‌ها، واژه عافیت به «سلامت» ترجمه شده است، به نظر می‌رسد ضرورت دارد معنای دقیق عافیت و تفاوت آن با واژگان مشابه همچون صحت و سلامت، مورد توجه قرار گیرد. شاید بدین روی بهتر بتوان درک کرد که عافیت دارای چه مفهوم و چه اجزا و چه مؤلفه‌هایی است که بیش از سایر مفاهیم، مورد توجه و اهتمام قرار گرفته است. بدیهی است انجام این بررسی، نیازمند مطالعه دقیق و روش‌مندی است که امید است محققان محترم، نسبت به آن توجه لازم را مبذول نمایند. در این نوشتار، به بیان پاره‌ای از احادیث وارد شده در زمینه عافیت، پرداخته می‌شود.

در بسیاری از ادعیه از جمله در این دعا از وجود مبارک رسول الله ﷺ، طلب عافیت از خداوند مطرح می‌شود: اللّهمّ إنّی أسألک العفو و العافیه فی دینی و دنیای و أهلی و مالی. همچنین در دعایی که در تعقیبات مشترک نمازهای یومیه ذکر شده است، طلب عافیت به چشم می‌خورد: أللّهمّ إنّی أسألک العفو و العافیه و المعافاه فی الدّنیا و الآخره.

احادیث بسیاری نیز، عافیت را برترین نعمت‌های خداوند ذکر کرده‌اند: امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: لاعیش أهنأ من العافیة: برای انسان، زندگی گواراتر از عافیت نیست[3] و در حدیثی دیگر، می‌فرمایند: العافیة نعمةٌ یعجز الشّکر عنها. عافیت، نعمتی است که انسان از ادای شکر آن عاجز و ناتوان است[4] و به بیان دیگر، لانعمة کالعافیة و لا عافیة کمساعدة التّوفیق. نعمتی بالاتر از عافیت نیست و عافیتی بالاتر از یاری و توفیقات الهی وجود ندارد[5] و نیز می‌فرمایند: ثوب العافیة أهنأ الملابس: لباس عافیت برای تن انسان، گواراترین لباس‌ها است[6].

امام جعفر صادق (علیه‌السلام)، عافیت را زیباترین عطیه پروردگار می‌دانند: العافیة أجمل عطاءٍ[7] و در بیانی دیگر فرموده‌اند: العافیة نعمةٌ خفیّةٌ اذا وجدتْ نسیتْ و اذا فقدتْ ذکرتْ: عافیت، نعمتی است نهان و مخفی، زمانی که در دسترس باشد به یاد انسان نیست و آنگاه‌که از دست رفت، قدر آن شناخته می‌شود[8].

در دعای طواف، که از امام رضا (علیه السّلام) روایت شده، نیز آمده است: یا الله یا ولیّ العافیة ورازق العافیة والمنعم بالعافیة والمنّان بالعافیة والمتفضّل بالعافیة... أرزقنا العافیة وتمام العافیة وشکر العافیة[9].

در برخی از احادیث، عافیت در مقابل ابتلا آورده شده است. مثلاً در این حدیث از امیر المؤمنین (علیه‌السلام): «و اعلم، أنّ مالک الموت هو مالک الحیاه، و الخالق هو الممیت، و المفنی هو المعید، و المبتلی هو المعافی، و أنّ الدّنیا لم تکن لتستقّرّ إلاّ علی ما جعلها اللّه علیه من النّعماء و الابتلاء و الجزاء فی المعاد، و ما شاء ممّا لاتعلم[10]». و نیز در حدیثی از رسول گرامی اسلام که فرمودند: «للطّاعم الشّاکر کأجْر الصّائم الْمحْتسب و للْعافی‏ الشّاکر کأجْر الْمبْتلى الصّابر و للْمعْطى الشّاکر کأجْر الْمحْروم الْقانع»[11]. بنابراین، تحلیل مفهوم ابتلا نیز شاید در درک معنای عافیت مفید باشد. به فضل خداوند، در شماره‌­های آتی نیز، اصطلاحات مرتبط با سلامت در کلام گهربار معصومین (علیهم‌السلام) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.