نشریه دانش سلامت و دین

مدرسه تابستانی اخلاق پزشکی با تأکید بر آموزه‌های قرآن و حدیث

با استعانت از پروردگار متعال در اجرای اسناد بالادستی کشور، به‌منظور اعتلای اخلاق حرفه‌ای و نیز در راستای مأموریت واگذارشده به دانشگاه علوم پزشکی قم و زمینه‌سازی برای توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای علوم سلامت و علوم دینی، برنامه‌های آموزشی ذیل برای گروه هدف دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی در سال 1402 در قالب مدرسه تابستانی، طراحی و اجرا گردید که امید است گامی هرچند کوچک، در راستای اعتلای اخلاق حرفه‌ای حوزه سلامت برداشته شده باشد. مخاطبان دوره، همه دانشجویان علاقه‌مند دانشگاه‌های علوم پزشکی بودند. چکیده برجسته‌ترین مطالب ارائه‌شده در مدرسه تابستانی اخلاق پزشکی به شرح ذیل است:

اخلاق پزشکی، اخلاق حرفه‌ای و تمایز آن‌ها

دکتر محسن رضایی آدریانی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم         

در جلسه نخست، مقدمات و پایه‌های اصلی موضوع بیان شد. ابتدا با تعریف اخلاق، بحث آغاز شد. پس‌ازآن، تعریف اخلاق پزشکی ارائه و چهار اصل آن با توضیح‌ها و مثال‌هایی از آن تبیین گردید. به دنبال آن، تعریف اخلاق حرفه‌ای و بیان شش اصل آن ‌همراه با مصداق‌هایی در کار بالینی ارائه شد. با مقایسه چهار اصل و شش اصل بیان‌شده، تفاوت اخلاق پزشکی و اخلاق حرفه‌ای بیان گردید.

رضایت آگاهانه و برائت در درمان، آموزش و پژوهش

دکتر حمید آسایش

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم          

در این جلسه، موضوع مهم رضایت آگاهانه ارائه گردید.

ابتدا پس از ارائه مقدمه و اهمیت رضایت آگاهانه، مدل‌های مختلف رابطه پزشک ـ بیمار ارائه، و ادامه موضوع تصمیم‌گیری مشارکتی و اهمیت رضایت آگاهانه در دستیابی به این هدف تشریح شد. تعریف، انواع و ارکان رضایت آگاهانه ارائه و به جنبه‌های کاربردی این موضوع در بالینی پرداخته شد، و بحث با یافته‌های پژوهشی و ارائه عناوین تحقیقاتی بالینی ادامه پیدا کرد و درنهایت، با بحث گروهی دانشجویان و تبادل‌نظر با ایشان جمع‌بندی و پایان یافت.

رازداری، حقیقت‌گویی، خبر ناگوار و حریم خصوصی

دکتر منصوره مدنی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم          

در این جلسه، موضوع‌های مهم حریم خصوصی، رازداری، حقیقت‌گویی و خبر ناگوار ارائه شد.

حریم خصوصی و رازداری از مهم‌ترین مصادیق احترام به اختیار بیماران است. حریم خصوصی در ابعاد ذیل تقسیم‌بندی می‌گردد:

•           حریم جسم (رعایت خلوت، توان حفظ بدن از مشاهده یا لمس، مثلاً در معاینه یا آموزش دانشجویان یا هنگام احتضار)؛

•           حریم مالکیت (مالکیت بر اعضا، ژن‌ها، ...)؛

•           حریم تصمیم‌گیری (انتخاب‌های درمانی، تنظیم خانواده،...)؛

•           حریم اطلاعات: محرمانگی (دسترسی به پرونده‌ها، فیلم‌برداری از بیمار یا قربانیان حادثه، اطلاعات کودکان یا افراد مشهور، ...) و رازداری.

رازداری: رازداری از وظایف اخلاقی و قانونی حرفه‌مندان سلامت است و البته در مواردی استثنایی (مثل احتمال صدمه به بیمار یا دیگران، الزام قانونی، دستور دادگاه) قابل نقض است. در این موارد استثنا، باید حداقل اطلاعات به اطلاع حداقل افراد برسد. ازآنجاکه افشای راز موجب بی‌اعتمادی جامعه به پزشکان می‌شود، تا حد ممکن باید از آن اجتناب و رضایت بیماران جلب شود.

حقیقت‌گویی: حقیقت‌گویی، نقطه مقابل کتمان حقیقت و عدم بیان واقعیات مربوط به بیماری است. شواهد و دلایل فراوانی وجود دارد که بیان حقیقت به نفع بیماران است و رضایت‌مندی آن‌ها را هم افزایش می‌دهد. از حقیقت‌هایی که گفتن آن به بیمار سخت است، خطاهای پزشکی است که در آن موارد، حقیقت‌گویی نه‌تنها به نفع بیمار، بلکه به نفع پزشک نیز است. دیگر حقیقتی که بیان آن بسیار دشوار است، خبر ناگوار است. وقتی درباره وضعیت سلامت بیمار خبر ناگواری وجود دارد و گفتن آن موجب رنجش بیمارمی شود، نباید آن را کتمان کنیم، بلکه باید در انتخاب کلمات و زمان و مکان و موقعیت بیان آن دقت و با برنامه‌ریزی عمل کنیم. شیوه‌های بسیاری برای گفتن خبر ناگوار مطرح شده که یکی از آن‌ها روش SPIKES و شامل مراحل ذیل است:

1.         آماده کردن محیطSETTING))؛

2.         شناخت میزان درک بیمار از وضعیت موجود PERCEPTION))؛

3.         تعیین میزان نیاز بیمار به دریافت اطلاعات (INVITATION)؛

4.         اعلام قصد دادن خبری بد، پیش از دادن خبر KNOWLEDGE))؛

5.         پاسخ صحیح و همدلانه به واکنش‌های بیمار(EMOTIONS | Empathy)؛

6.         آماده کردن بیمار برای مراحل بعدی (STRATEGY | SUMMARY).

اخلاق آغاز حیات و اسقاط جنین

دکتر محسن رضایی آدریانی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم       

در جلسه چهارم، به موضوع اخلاق در آغاز حیات و اسقاط جنین پرداخته شد. ابتدا، به این نکته مهم پرداخته شد که بر اساس نظر مکاتب اخلاقی، از زمانی که جنین شأن اخلاقی یافت، سقط‌جنین همان قتل نفس و انسان‌کشی است. دیدگاه‌های اصلی موافقت و مخالفت با اسقاط جنین مطرح گردید. پس‌ازآن، دیدگاه ادیان و به‌ویژه دین مبین اسلام درباره شأن اخلاقی جنین (ولوج روح) ارائه شد. در ادامه، به برخی از مواد قانونی درباره این موضوع اشاره و مقادیر دیه اسقاط جنین در مراحل مختلف تبیین شد.

روان‌شناسی اخلاق

دکتر منصوره مدنی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم          

در این جلسه به موضوع روانشناسی اخلاق پرداخته شد.

روانشناسی اخلاق، بررسی وجوه روانی رفتار اخلاقی است. مهم‌ترین پرسش‌هایی که روانشناسی اخلاق درصدد پاسخ به آن‌هاست عبارت‌اند از:

•           چرا اخلاقی عمل می‌کنیم؟ چه عواملی موجب انگیزش ما به عمل اخلاقی می‌شود؟ این عوامل تا چه اندازه درونی و برآمده از میل و تا چه اندازه برآمده از الزامات اجتماعی، مثل قانون و عرف است؟

•           چرا گاه نمی‌توانیم اخلاقی عمل کنیم، با اینکه قبول داریم کار درستی است؟ آیا اطلاعات ما کافی نیست یا دچار ضعف اخلاقی، ضعف ایمان یا ضعف اراده هستیم؟ آیا احساس توانمندی نداریم یا مهارت کافی را پیدا نکرده‌ایم؟

•           در چه شرایطی مسئول اعمالمان هستیم؟ با وجود تأثیر قطعی عوامل ژنتیکی و محیطی، تا چه اندازه می‌توان عمل فرد را برآمده از اراده آزاد او دانست و درنتیجه، او را مسئول عملش دانست؟

روانشناسی اخلاق درعین‌حال که خاستگاهی فلسفی دارد و ابعاد روانی عمل اخلاقی را با نگاهی عقلانی و استدلالی بررسی می‌کند، به مطالعات تجربی و میدانی روانشناسان نیز توجه دارد. از یک‌سو، دیدگاه‌های فلسفی را به محک تجربه می‌برد و از سوی دیگر، روانشناسی تجربی را تحلیل و توجیه می‌کند.

مراقبت‌های پایان حیات

دکتر محسن رضایی آدریانی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی قم          

در این جلسه، به مبحث مراقبت‌های پایان حیات پرداخته شد.

ابتدا، تعریف مرگ ترحمی و انواع آن بیان شد. سپس ادله موافقان و مخالفان به بحث گذاشته شد. پس از بحث درباره نظر موافقان و مخالفان، دیدگاه ما (وجوب حفظ جان، منطبق با آموزه‌های دین مبین اسلام و قانون) بیان گردید. در جمع‌بندی بر پایه همین دیدگاه، چگونگی مواجهه با خودداری از کمک به مصدومان در معرض خطر جانی، درخواست دستور عدم احیا، و مواجهه با بیمار خودکشی‌کرده بیان شد.