نشریه دانش سلامت و دین

تاریخ پزشکی مدرن

گزیده‌ای از مباحث
بخشی مهم از تاریخ پزشکی در ایران، به دوره گذار، یعنی کنار گذاشته شدن طب مرسوم مبتنی بر طب سنتی و جایگزینی طب مدرن واردشده از غرب اختصاص دارد که به‌طورکلی، در دوران قاجار رخ داد. از علل اصلی این امر، اینکه در این دوره، طب سینایی بسیار ضعیف شده بود، تحلیل رفته و با خرافات درهم شده بود. کسانی که به طبابت اشتغال داشتند، دانشی اندک داشتند و کتب طبی جالینوسی- سینایی را مطالعه نکرده بودند و مرجع آن‌ها، کتب دست چندم بود. مداخلات درمانی با عوارض بسیاری همراه بود. هیچ پژوهشی در زمینه گیاه‌شناسی و داروشناسی انجام نمی‌شد. سلامت و بیماری کلاً در چهارچوب طبایع چهارگانه سرد و گرم و خشک و تر نگریسته می‌شد و معاینه فیزیکی که پیش‌تر در طب ایرانی رایج بود، به فراموشی سپرده شده و صرفاً به نبض گرفتن و مشاهده زبان و مانند آن محدود بود. بخشی از درمان، مبتنی بر ایمان و شفادهندگان بر اساس طب فولکلوریک بود. همه‌گیری‌های آنفلوانزا، تیفویید، تیفوس و بیماری‌های مسری دیگر و نیز تراخم، کرم‌های روده‌ای و کچلی، و شیوع سل وجود داشت.
با تأسیس دارالفنون، اطبای غربی وارد ایران ‌شدند. تدریس طب نوین در دارالفنون در کنار عوامل دیگر، از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تغییر پاردایم پزشکی در ایران بودند.
پدیدار شدن سیاست سلامت عمومی متمرکز برای نخستین بار در دوران قاجار، حضور میسیونرهای مذهبی و ارائه خدمات پزشکی در ایران، ورود کمپانی هند شرقی و حضور پزشکان و جراحان اروپایی، ازجمله عواملی بودند که انتقال طب جالینوسی- سینایی به طب مدرن را در دوران قاجار رقم زدند. اقدامات امیرکبیر برای بهبود سلامت عمومی مردم از قبیل واکسیناسیون، ترجمه و تألیف کتب به‌وسیله اساتید دارالفنون، شیوه آموزش طب غربی با رهیافت بالینی، ساخت بیمارستان با هدف درمان سربازان مجروح، سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به فرنگ و گسترش ارتباطات از طریق تلفن و تلگراف، از عوامل تسهیل‌کننده گذار به طب مدرن در ایران دوران قاجار بود. همچنین، تأسیس مجلس حفظ‌الصحه، پیوستن به قطعنامه‌های کمیسیون بهسازی بین‌المللی، لزوم مقابله با اپیدمی‌های گسترده و بیماری‌های واگیر در منطقه خلیج‌فارس و ضرورت مراقبت‌های زایمان و مراقبت‌های پیش و پس از زایمان، از دیگر عوامل مؤثر در این راستا بودند.

مدرس: دکتر ایرج نبی‌پور
استاد دانشگاه علوم پزشکی بوشهر