واقع‌گرایی و ضد واقع‌گرایی 5: رئالیسم علمی (1)

در شماره‌ پیشین، به‌طور کوتاه به بحث رئالیسم انتقادی اشاره شد. در این شماره به‌طور مختصر، به بررسی رئالیسم علمی پرداخته می‌شود.
رئالیسم علمی، موضعی است که بر پایهٔ آن، علم تصویر واقعی از واقعیت موجود مستقل به ما ارائه می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، رئالیسم علمی دیدگاهی است که بر پایۀ آن، باید به وجود اشیاء مشاهده ناپذیری که بهترین نظریه‌های علمی آن‌ها را مفروض می‌پندارند، باور داشته باشیم. بر پایۀ این دیدگاه، هویت‌هایی همچون اتم، مولکول، موج، الکترون و... ازلحاظ هستی‌شناختی دارای وجودی مستقل هستند و شناخت آن‌ها از مسیر دیدگاه‌های علمی امکان‌پذیر است. این جریان در نیمه دوم قرن بیستم میلادی با آگاهی و نگاه به پیشرفت‌های علمی و نیز گسترش مباحث فلسفه علم، به‌عنوان یک رهیافت مورد توجه قرار گرفت. همانا این نکته به معنای توجه نداشتن فلاسفه پیشین به این موضوع نیست؛ بلکه علت رونق بیش‌ازپیش رئالیسم علمی در این دوره، امور مشاهده‌ناپذیر بود. بر پایۀ این باور که موفقیت فناوری یا ابزاری علم به تئوری‌هایی بستگی دارد که کم‌وبیش به ماهیت واقعی جهان مربوط می‌شود، چهار ویژگی اصلی برای رئالیسم علمی مطرح شده است:
ویژگی یکم: اصطلاحات نظری یا غیر قابل مشاهده یک نظریه علمی نمایانگر موجودات واقعی است؛ به‌عبارت‌دیگر این اصطلاحات باید به‌صورت واقع‌گرایانه تفسیر شوند؛
ویژگی دوم: تئوری‌های علمی با روش‌های تجربی و دیگر ابزارهای مشاهده می‌توانند، تأیید شوند؛ اگرچه این تأیید مطلق نیست، ولی تقریبی یا محتمل است؛
ویژگی سوم: تئوری‌ها بر پایۀ پژوهش‌های علمی، قدم‌به‌قدم به سمت آشکارسازی واقعیت (نزدیک و نزدیک‌تر شدن به روشی که جهان واقع است)، بر یکدیگر بنا می‌شوند؛ ازاین‌رو همان‌طور که از تاریخ علم برمی‌آید، پیشرفت علم بالغ ممکن است بدون نشانه باشد؛
ویژگی چهارم: واقعیتی که تئوری‌های علمی توصیف می‌کنند تا حد زیادی مستقل از افکار یا تعهدات نظری ماست.
با این نوشتار کوتاه، در شماره آتی مبحث رئالیسم علمی پی‌گیری می‌شود.

منبع:

Marcum, J. A. (2008). Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine (Vol. 99). Netherlands: Springer

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم