واقع‌گرایی و ضد واقع‌گرایی 7: رئالیسم عملی (3)

در شماره‌های پیشین به برهان «معجزه نبودن» و نظریه تعیّن‌‌ناپذیری و رویکرد رئالیست‌‌ها و آنتی‌‌رئالیست‌‌ها به این دو اشاره شد. در این شماره، نوشتار رئالیسم علمی پیگیری می‌شود.

در پاسخ به انتقاد آنتی‌‌رئالیست‌‌ها، بسته به اینکه تأکید بر بعد متافیزیکی (موجودیت) جهان است یا بر بعد معرفت‌شناختی (محتوای حقیقت) آن، انواع مختلفی از رئالیسم علمی ارائه می‌شود. یک شکل مشهور رئالیسم علمی، رئالیسم «ماهیت» است که بر اساس آن موجودات، حالت‌‌ها و فرایندهای توصیف‌شده توسط نظریه‌های درست، واقعاً وجود دارند؛ به‌عبارت‌دیگر، موجودات‌‌ مطرح‌شده در نظریه‌های علمی، مانند اتم‌ها، مولکول‌‌ها و ژن‌‌ها واقعی هستند، به‌‌ویژه اگر بتوان آن‌ها را به‌صورت تجربی دست‌کاری کرد.
آنتی‌‌رئالیست‌‌ها استدلال می‌کنند که این شکل از رئالیسم متکی به ماهیت متزلزل موجودات غیرقابل مشاهده است و بر این باورند که بین مشاهده‌‌پذیری و مشاهده‌‌ناپذیری تمایز وجود دارد. ازاین‌رو، به موجودات غیرقابل ‌مشاهده با حواس غیرمسلح به‌عنوان بخشی از جهان اعتمادی ندارند.
بر پایۀ رئالیسم علمی، موجودات نظری اگرچه با حواس غیرمسلح قابل رصد نیستند، ولی همچون موجودات قابل مشاهده، مانند ارگانیسم‌ها و اجرام سیاره‌ای، واقعی هستند. رئالیست‌‌ها ادعا می‌‌کنند که هدف علم، ارائه فهم کامل از طبیعت است؛ درحالی‌که ضد رئالیست‌ها هدف علم را تنها فهم بخشی از طبیعت می‌دانند که با حواس غیرمسلح قابل مشاهده است.
البته گروهی نیز به درجه‌بندی از قابل مشاهده به غیرقابل مشاهده معتقدند و تمایز قابل مشاهده و غیرقابل مشاهده‌ای را که آنتی‌‌رئالیست‌‌ها بیان می‌کنند، مورد نقد قرار می‌دهند؛ برای نمونه با در نظر گرفتن پیشرفت کیفیت مشاهده از طریق ابزاری مانند عینک به ابزارهای کارآمد‌تری مانند میکروسکوپ، باید پرسید در چه نقطه‌ای نباید به چشم غیرمسلح اعتماد کرد؟ این نوشتار در شماره آتی نیز پیگیری می‌شود.
منبع:

Marcum, J. A. (2008). Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine (Vol. 99). Netherlands: Springer

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشک قم