نشریه دانش سلامت و دین

تطابق گفتار و کردار در آموزش سلامت از منظر قرآن

یا أیّها الذین أمنوا لم تقولون ما لاتفعلون[1](صف/2)؟ ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا چیزی می‌گویید که انجام نمی دهید؟

روی سخن قرآن کریم در این آیه، با چه کسانی است؟ آیا این کلام قرآن، با متولیان سلامت جامعه ارتباط دارد؟ مراجعه به تفاسیر گوناگون، روشن می­کند که باری تعالی در این آیه، اعلام می­دارد که گفتار بدون عمل از سوی هر گوینده‌ای، نه تنها ارزش ندارد بلکه ضد ارزش است و باعث ناخشنودی ذات یکتا می­شود. شیوع سخن بی­عمل در جامعه، نه تنها موجب می­‌گردد که به تدریج، مردم به سخنان اشخاصی که عمل نمی­‌کنند، بی­‌اعتماد شوند و به مرور زمان، از ارزش سخنان این­‌گونه افراد کاسته می­‌شود، بلکه باعث رواج بدبینی می‌شود، به‌­طوری که هر سخن زیبا و پر معنی، نزد مردم، بی‌­اعتبار جلوه خواهد کرد. در این میان، سهم متولیان امر سلامت، از اهمیت ویژه‌­ای برخوردار است. در اهمیت آن همین بس که حفظ و حراست از جان و سلامت مردم، به آن­ها سپرده شده است. مجریان سلامت و بهداشت جامعه، خود باید الگو و نمونه‌­ی بارز سبک زندگی سالم در میان مردم باشند، به­‌گونه‌­ای که مردم، با نظر به روش و سیاق زندگی آنان، به رعایت دستورهای بهداشتی، متمایل و ترغیب گردند. اما این امر چگونه میسر می­‌گردد؟

بی­‌شک، آموزش و تربیت، اموری کلیدی در این رابطه هستند. امام علی (ع) در‌باره‌ی آموزش می‌فرمایند : ‌« بهترین کمک برای پرورش خرد، آموزش دادن است». یکی از اصول آموزش سلامت، الگو بودن [2] آموزش دهنده سلامت است. در آموزش سلامت، مربی آموزشی در مقام یک الگو، باید علاوه بر گفتار و توضیح شفاهی مستدل و علمی، گفته های خود را در منش و رفتار خویش، به مخاطبین ارائه دهد. چنین فردی، ابتدا باید به آنچه به دیگران می‌آموزد، عمل کند تا آموزش او تأثیرگذارتر بوده و نتایج مفیدی در برداشته باشد و اگر خود، رغبتی به رعایت آن ندارد، نمی‌تواند از دیگران توقع داشته باشد تا به آموزش‌های او توجه کنند. بنابراین، لازم است قول و فعل مربی، با هم هماهنگی داشته باشد و این مهم، زمانی رقم خواهد خورد که خود، ضرورت و اهمیت موضوع آموزشی و روش دست‌یابی به آن را درک نموده و به آنچه که می‌گوید، اعتقاد داشته باشد. بنابراین، برنامه‌ریزی‌های آموزش بهداشت که اغلب، مبتنی بر الگوهای بهداشتی است، مستلزم آن است که مربی، خود از زوایای مختلف، به موضوع نگریسته و مسیر را طی و رفتار مطلوب بهداشتی را انجام داده باشد تا بتواند آن را به دیگران نیز توصیه نماید. به همین دلیل، قرآن کریم در آیه‌ای، نخبگان بنی‌اسرائیل را چنین نکوهش می‌کند: آیا مردم را به نیکی دعوت می‌کنید و خودتان را فراموش می‌کنید؟ «أتأمرون النّاس بالبرّ و تنسون أنفسکم» (بقره/ 44). در روایات، از عالم بی عمل، به درخت بی‌ثمر و یا زنبور بی­عسل تعبیر شده است. پیشوایان بزرگ اسلام نیز همواره به پیروان یادآور می­شدند که بکوشند تا با عمل خود، الگوی مردم باشند؛ چرا‌که دو‌صد گفته چون نیم‌کردار نیست. امام صادق(ع) در‌این‌باره می‌فرمایند: «هر آن کس که رفتارش، گفتارش را تصدیق نکند، عالم نیست».

آموزش نیروهای مجری سلامت، برنامه­‌ای است که همواره اجرا می­گردد، هر چند که کیفیت این آموزش نیز بسیار مهم است. با این‌حال، گام دوم پس از آموزش، که مغفول مانده است، تربیت است. تربیت به فرایند تأثیرگذاری بر دیگران و تلاش برای تغییر آنان گفته می‌شود. امام موسی کاظم (ع) می­فرمایند: « لا علْم إلّا منْ عالمٍ ربّانی: دانش و علم وجود ندارد مگر نزد عالم ربّانی». آن حضرت، به روشنی، عنوان «علم» را، تنها برای «عالم تربیت‌کننده» در نظر می­‌گیرند. تربیت، موجب ایجاد تغییرات مثبت و متعالی در وجود انسان می شود. نهادینه کردن امور بهداشتی و یا درونی کردن آن­ها، بخش مهم تربیت مجریان سلامت است. مسلّم است تا زمانی که مجریان سلامت، نکات بهداشتی را در وجود خویش نهادینه نسازند، به آن عمل نیز نخواهند کرد و در این صورت، نخواهند توانست که به طور شایسته‌ای، تغییر رفتارهای مرتبط با سلامت را در جامعه ایجاد نمایند.

منابع :

حسینی، نجمه - عفت عباسی،1391، راهکارهای نهادینه کردن اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌ها از دیدگاه آموزه‌های دینی، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی

عالم زاده نوری، محمد، 1387، انسان، تربیت و روانشناسی اخلاق، پگاه حوزه

قرائتی، محسن- همکاران، 1388، تفسیر نور، جلد 9، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن

مکارم شیرازی، ناصر - گروه نویسندگان، 1386، تفسیر نمونه، جلد 5، دارالکتب اسلامیه

- AlSaadi, Dr Anees, 2014,Principles Of Health Education And Health Promotion, Health & Medicine

نویسنده:

دکتر ثاراله شجاعی

استادیار دانشگاه علوم پزشکی قم

سارا سپه­وندی

کارشناس ارشد الاهیات و معارف اسلامی