نشریه دانش سلامت و دین

درستکاری، همواره!

معرفی مورد
دخترخانم هشت‌ساله‌ای برای عمل جراحی شکستگی دست، پذیرش اتاق عمل شده است. به دلیل سن پایین و دختر بودن بیمار و آینده ایشان، تیم جراحی همه تلاش خود را به کار گرفته است تا همه کارها با دقت انجام شود و اتفاق ناخواسته‌‌ای برای آن دختر نیفتد.

تحلیل  مورد
از قواعد معروف و کاربردی اصول فقه شیعه -و نیز اهل سنّت- قاعده «لاضرر» است. بر اساس این قاعده، عملکرد هیچ مسلمانی نباید موجب آسیب به دیگری شود (محقق داماد. 1391). این موضوع در اصل «ضررنرسانی» (non-maleficence)، به‌عنوان یکی از اصول چهارگانه اخلاق پزشکی هم جلوه‌‌گر شده است (عباسی. 1394).
برای رعایت اصل ضررنرسانی و به تبع آن سودرسانی، انجام دقیق اقدامات تشخیصی- درمانی برای همه بیماران ضروری است. غالباً، زمانی افراد به بیمارستان مراجعه می‌کنند که سلامتشان دچار مشکل است و در برخی موارد، انجام نشدن اقدامات تشخیصی- درمانی، جان افراد را در معرض تهدید قرار می‌‌دهد.
بر اساس اصول رفتار حرفه‌‌ای در حرف گروه پزشکی، مانند نوع‌دوستی، شرافت و درستکاری، عدالت و احترام، انتظار میرود که اعضای جامعه پزشکی و پیراپزشکی منافع بیمار را در اولویت قرار دهند و دلسوزانه نیازهای بیماران را برطرف نمایند و ضمن ارتقای مداوم دانش و مهارت، بکوشند بیشترین سود را به بیمار برسانند و در هنگام انجام اقدامات، از ایجاد ضرر و آسیب به بیمار جلوگیری نمایند (عباس‌زاده و همکاران. 1393).
یکی از نقش‌های کارکنان نظام سلامت، نقش حمایتی است که اهمیت این نقش در ارائه خدمات به گروه‌‌های آسیب‌‌پذیر، ازجمله کودکان، پررنگ‌‌تر است.
از منظر حقوقی نیز رعایت استانداردهای مراقبتی می‌‌تواند از قصور پزشکی و مشکلات بعدی پیشگیری نماید و انتظار می‌رود پزشکان و پیراپزشکان اطلاعاتی در حد معقول و متناسب از پیشرفت‌های مهم دانش پزشکی داشته باشند و بر اساس اصول علمی به ارائه خدمات و مراقبت‌های سلامت بپردازند (عباسی. 1388).
محور اول منشور حقوق بیمار می‌‌گوید: «دریافت مطلوب خدمات سلامت حق بیمار است». این حق همه بیماران است که خدمات سلامت را در حداقل مورد نیاز و به‌صورت مطلوب دریافت کنند. همۀ تلاش نظام سلامت باید این باشد که برای همه افراد امّت، خدمت‌‌رسانی با کمیّت و کیفیّت مطلوب برقرار باشد.
در همین محور آمده است: «توجه ویژه‌ای به حقوق گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه، ازجمله کودکان، زنان باردار، سالمندان، بیماران روانی، زندانیان، معلولان ذهنی و جسمی و افراد بدون سرپرست داشته باشد». ازاین‌رو، مراقبت از برخی بیماران حساسیت بیشتری دارد. در این دسته، باید مراقبتی با دقت و کیفیت بیش‌ازحد مراقبت معمول ارائه شود.
در فرهنگ ما (و اغلب جوامع انسانی) بر اساس فطرت الهی، زیبایی برای فرد مهم است. به‌واسطه آنکه جنس مؤنث لطیف است، لزوم حفظ زیبایی‌های خدادادی دوچندان است. درباره دختران و زنان، این اهمیت مضاعف می‌شود.
بر اساس نکات ذکرشده روشن است که درستکاری در انجام مراقبت‌های پزشکی از منظر شرعی، اخلاقی، حقوقی و اصول اخلاق حرفه‌‌ای مورد انتظار است و عمل به وظایف حرفه‌‌ای خواسته یا ناخواسته مزایای دنیوی و اخروی متعددی به دنبال خواهد داشت.
تیم جراحی، شرایط بیمار یادشده در این گزارش را به‌درستی درک کرده‌اند و کوشیده‌‌اند که بیمار بهترین مراقبت‌‌ها را دریافت نماید و در کنار تلاش برای ارائه مراقبت، به‌تناسب شرایط بالینی فعلی بیمار، وضعیت بیمار در آینده را نیز در نظر گرفته، و نقش حمایتی خود را در مراقبت از یک کودک پررنگ‌‌تر می‌بینند.
بی‌تردید، از هر فرد حرفه‌‌مند در نظام سلامت انتظار می‌رود که در برابر همه بیماران بر اساس اصول شرعی، اخلاقی، قانونی و حرفه‌‌ای به وظایف خود عمل نمایند.

منابع:
- محقق داماد، مصطفی (1391). فقه پزشکی. نشر حقوقی. صفحات 52-60.
- عباسی، محمود؛ صفایی، سهیلا (1394). «بررسی اصول چهارگانه اخلاق زیستی از منظر فقه و حقوق اسلامی». مجله اخلاق زیستی، 1(2), 11-40.‎
- عباس‌زاده قنواتی، منیر؛ واحدی، سعید؛ مهرانی، فریبرز، شریفی یزدی، محمدکاظم  (1393). اخلاق حرفه‌ای در علوم پزشکی. نشر شرکت آیینه‌ نما.
- عباسی، محمود (1388). «حقوق جزای پزشکی». نشر حقوقی. ص 106-115.

نویسنده:

دکتر محسن رضایی آدریانی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم

حمید آسایش

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم