نشریه دانش سلامت و دین

ارائه اطلاعات ضروری به بیماران

معرفی مورد
خانم 65 ساله‌‌ای در یک منطقه روستایی زندگی می‌کند. او پس از فوت همسرش تنهاست و دو فرزند وی نیز به دلیل شغل و تحصیل در شهری با فاصله چند ساعت از این روستا، ساکن هستند. حدود دو سال پیش در طی انجام رادیوگرافی قفسه سینه، تصویری از یک توده در سینه راست وی شناسایی شد و پس از بررسی مشخص شد که این توده سرطانی است و برای وی دو پیشنهاد لوبکتومی سینه و رادیوتراپی پس از جراحی یا ماستکتومی پیشنهاد شد. وی که از تشخیص سرطان سینه بسیار مضطرب بود با این انتخاب سخت روبرو شد و پس از بررسی مختصر، روش لوبکتومی سینه و رادیوتراپی را به دلیل وسعت کمتر جراحی انتخاب کرد و پس از جراحی نیز مشکلات متعددی به دلیل رادیوتراپی محل عمل داشت. دو سال پس از اتمام طول دوره درمان، توده سرطانی سینه عود کرد و هم‌اکنون به وی پیشنهاد ماستکتومی شده که  پس از بررسی‌ای که بیمار انجام داده است، متوجه می‌شود شانس عود در روش لوبکتومی سینه و رادیوتراپی بیشتر از ماستکتومی بوده و از اینکه چرا همان موقع (تشخیص اول) این روش را انتخاب نکرده به‌شدت پشیمان است و خودش را سرزنش می‌کند.

تحلیل  مورد
مورد مطرح‌شده بیانگر اهمیت رضایت آگاهانه و ارائه اطلاعات با روش صحیح به بیمار است. پزشک معالج موظف است اطلاعاتی را که در تصمیم‌گیری درمانی بیمار مؤثر هستند، به‌طوری‌که بیمار متوجه شود و درک کند به او ارائه دهد و نظر مشورتی خود را به‌عنوان «مشاور امین بیمار» به او اعلام کند و بگوید که بهترین گزینه درمانی ازنظر او کدام گزینه است. اگر این مهم رعایت می‌شد، شاید این بیمار روش ایمن‌تر را انتخاب می‌کرد و اکنون دچار عود سرطان نمی‌شد.
اعتبار رضایت آگاهانه بیمار به انتخاب داوطلبانه است و این موضوع ریشه در مفاهیمی از قبیل آزادی و اتونومی دارد. در اغلب موارد، بالینگران می‌کوشند با احترام به اتونومی بیمار، مسئولیت خود را در اقدام بر اساس بهترین منافع بیمار به‌خوبی انجام دهند و برای موفقیت در این امور، باید اطلاعات لازم برای پشتیبانی از تصمیم‌گیری بیمار را فراهم کنند و به روش مناسب ارائه دهند (لاریجانی و آرامش. 1398).
بیمار باید با واژه‌‌های قابل فهم، با ماهیت بیماری و مداخلات درمانی آشنا شود و همچنین از خطرات اقدامات درمانی، روش‌های جایگزین و پیامدهای درمان آگاه شود.
به‌طورکلی، باید در هنگام ارائه اطلاعات موارد زیر را در نظر گرفت:
1. توصیف بیماری، پیش‌آگهی و عواقب عدم درمان یا تأخیر در درمان؛
2. گزینه‌های درمانی منطقی، فواید و خطرات و عوارض جانبی هریک با توجه به انتظارات و ارزش‌های بیمار؛
3. توجه به عدم قطعیت و محدودیت دانش پزشکی درباره درمان و پیش‌آگهی درمان‌های توصیه‌شده؛
4. ارائه اطلاعات بر اساس معیار یک بیمار معقول، ارزش‌ها و انتظارات بیمار (لاریجانی و آرامش. 1398).
باید توجه داشت که ارائه اطلاعات، نیازمند برقراری ارتباط دوسویه متعادل بین پزشک و بیمار است و این خود می‌تواند به کاهش نگرانی‌های بیمار کمک کند و همچنین یکی از وظایف حمایتی حرفه‌مندان نظام سلامت، تلاش برای افزایش توانمندی بیمار برای تصمیم‌گیری مستقل درباره مسائل درمانی خویش است (پارساپور و لاریجانی. 2005).
توجه به مدل تصمیم‌گیری مشارکتی (جلب مشارکت بیمار، کمک به بیمار در بررسی و مقایسه گزینه‌های درمانی، بررسی ارزش‌ها و ترجیحات بیمار، رسیدن به یک تصمیم با مشارکت بیمار و ارزیابی تصمیم بیمار) می‌تواند به پذیرش پیامدهای تصمیم‌گیری از سوی بیمار کمک کند و از بالینگران در انجام مسئولیت حمایت نماید (Elwyn et al. 2012).
پزشک معالج موظف است اطلاعاتی را که در تصمیم‌گیری درمانی بیمار مؤثر هستند، به‌طوری‌که بیمار متوجه شود و درک کند به او ارائه و نظر مشورتی خود را به‌عنوان «مشاور امین بیمار» به او اعلام کند و بگوید که بهترین گزینه درمانی ازنظر او کدام گزینه است.
در خصوص مورد بیان‌شده، در کنار حمایت اطلاعاتی و روانی-اجتماعی، باید بیمار را از ماهیت پیچیده برخی بیماری‌ها و مشکلات طبی، عدم قطعیت و محدودیت‌های تشخیص و اقدامات درمانی آگاه ساخت و همچنین باید امکان تصمیم‌گیری مشارکتی فراهم شود.

منابع:
- پارساپور، علیرضا و باقر لاریجانی(2005م). «رضایت آگاهانه». مجله دیابت و متابولیسم ایران. 5: 1-14.
- لاریجانی، باقر (1398). پزشک و ملاحظات اخلاقی. مترجم: آرامش کیارش. انتشارات برای فردا. جلد یکم: 105-114.
- Elwyn, G., Frosch, D., Thomson, R., Joseph-Williams, N., Lloyd, A., Kinnersley, P., ... & Barry, M. (2012). Shared decision making: a model for clinical practice. Journal of general internal medicine, 27(10), 1361-1367.

نویسنده:

حمید آسایش

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم

احمد مشکوری

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم