نشریه دانش سلامت و دین

احکام سقط جنین (1)

از دیرباز، سقط جنین یکی از مسائل مبتلابه انسان و پزشکان به شمار رفته است. سقط جنین می‌تواند خودبه‌خودی یا عمدی باشد که موضوع بحث ما سقط جنین عمدی است یعنی فردی عمداً کاری را انجام دهد که باعث سقط شدن جنین شود. در بحث سقط جنین، از مهم‌ترین مسائل اثرگذار، مراحل تکامل جنین است.

مراحل تکامل جنین
در آموزه‌های اسلامی، مراحل رشد جنین بدین ترتیب گفته شده است: 1. نطفه: تا چهل روز نخست بارداری 2. علقه: چهل روز دوم 3. مضغه: چهل روز سوم 4. عظام: زمانی که در جنین استخوان ایجاد شود 5. لحم: زمانی که در جنین گوشت بروید.
در آیات 13 و 14 سوره مبارک مؤمنون آمده است: «ثمّ جعلْناه نطْفةً فی قرارٍ مکینٍ * ثمّ خلقْنا النّطْفة علقةً فخلقْنا الْعلقة مضْغةً فخلقْنا الْمضْغة عظامًا فکسوْنا الْعظام لحْمًا ثمّ أنْشأْناه خلْقًا آخر فتبارک اللّه أحْسن الْخالقین»
نقطه عطف مراحل جنینی، زمان ولوج روح است؛ چراکه بنا به نظر فقیهان، احکام پیش از ولوج روح با احکام پس از ولوج روح تفاوت قابل ملاحظه‌ای دارد.

ولوج روح
ولوج روح در هر بحث فقهی از جنین و سقط جنین دارای اهمیتی فوق‌العاده است. در روایتی از حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) ولوج روح همان خلق آخر عنوان شده است. عنْ أمیرالْمؤْمنین (علیه‌السلام) قال: «... فإذا نشأ فیه خلْقٌ آخر وهو الرّوح، فهو حینئذٍ نفْسٌ» (کلینی. 1430 ق).
در روایتی از امام رضا (علیه‌السلام) زمان ولوج روح پس از سه دوره چهل‌روزه عنوان شده است: «سمعت أبا الحسن الرضا (علیه‌السلام) یقول: قال أبو جعفر (علیه‌السلام): إن النطفة تکون فی الرحم أربعین یوما ثم تصیر علقة أربعین یوما، ثم تصیر مضغة أربعین یوما، فإذا کمل أربعة أشهر بعث الله ملکین خلاقین» (کلینی. 1430 ق).

حکم تکلیفی سقط جنین عمدی
سقط جنین عمدی در هر مرحله‌ای از مراحل جنینی و به هر وسیله‌ای حرام است؛ ولی احکام و شرایط پیش از ولوج روح با پس از ولوج روح تفاوت دارد که به بررسی آن می‌پردازیم.

دلایل حرمت سقط جنین
1. در روایتی از حضرت امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، صریحاً از سقط جنین عمدی، حتی در مراحل بسیار ابتدایی نطفه نیز نهی شده است و دلیل آن این مسئله ذکر شده که نطفه آغاز خلقت یک انسان است و نباید آن را چیز بی‌ارزشی تصور کرد (الحر العاملی. 1416 ق).
2. در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام)، استفاده از داروی القاء عادت ماهانه، تنها به دلیل «احتمال باردار بودن» زن مورد نهی قرار گرفته است؛ یعنی حتی فقط وقتی عادت ماهیانه خانمی به تأخیر افتاده است و تنها احتمال بارداری مطرح باشد، حق نداریم دارویی به او بدهیم که موجب جریان عادت و سقط جنین احتمالی شود. بدین ترتیب، سقط عمدی جنین قطعاً حرام و خلاف دستور خدا خواهد بود (پیشین).

حکم وضعی سقط جنین عمدی
سقط جنین عمدی افزون بر حرمت تکلیفی، حکم وضعی و دیه نیز دارد که برحسب مراحل رشد جنین متفاوت است.
در روایتی که از حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده، دیه سقط جنین در مراحل مختلف به‌تفصیل بیان شده است. طبق این روایت، دیه سقط جنین پس از ولوج روح اگر جنین مذکر باشد هزار دینار و اگر جنین مؤنث باشد پانصد دینار تعیین شده است (پیشین).
در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) دیه سقط جنین در مرحله نطفه بیست دینار، در مرحله علقه چهل دینار، در مرحله مضغه شصت دینار و در مرحله عظام هشتاد دینار و در مرحله لحم صد دینار ذکر شده است (پیشین).
در این شماره، دلایل کلی حرمت سقط جنین را بررسی کردیم. ان‌شاء‌الله در شماره بعدی به جنبه‌های دیگر سقط جنین خواهیم پرداخت.

منابع:
-  کلینی، محمد بن یعقوب (1430 ق). کافی. قم: دار الحدیث. جلد 14. ص 460.
- الحر العاملی، محمد بن الحسن. وسائل الشیعه. قم: موسسة آل البیت(علیهم‌السلام) لإحیاء التراث، 1416 ه.ق. ج 29. ص 324-327.

نویسنده:

احمد مشکوری

گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران