بررسی تطبیقی تشریح و کالبدشکافی از منظر اسلام و سایر ادیان و آیین‌ها

تشریح از ریشه شرح و در لغت، به معنای شرحه شرحه یا قطعه قطعه کردن و جدا کردن گوشت از عضو است. در اصطلاح، بازشناسی اعضا و جوارح انسان یا حیوان از راه شکافتن بدن را علم تشریح یا کالبدشکافی می‌گویند(1). در شماره قبلی، به فتاوا و آرای مراجع تقلید عظام معاصر اشاره گردید. در این نوشتار، دیدگاه اسلام و سایر ادیان درباره تشریح با رویکردی تطبیقی مورد توجه قرار می گیرد.

دیدگاه اسلام:

همچنان که در شماره پیشین به تفصیل بیان شد، برایند کلی آرای فقهی و فتاوای مراجع عظام تقلید معاصر شیعه، بر حرمت کالبدشکافی می باشد. البته استثنائاتی بر این امر برشمرده شده که شامل موارد زیر است:

• نجات مسلمانی متوقف بر آن باشد.
• کشف مطالب جدید علم پزشکی در زمان فعلی یا آتی که مورد نیاز جامعه بوده و منجر به بهبود وضعیت بهداشت و درمان جامعه گردد، به قدر ضرورت، میسر گردد.

البته موارد فوق، مشروط به عدم دسترسی به جنازه غیر مسلمان می‌باشد (2-7).

مسیحیت:

امرزوه مسیحیت، فرقه‌های مختلفی را شامل می شود. اما، در بین فرقه های عمده، کلیسای کاتولیک و پروتستان، تشریح و کالبدشکافی را به دلیل ماهیت نوع‌دوستانه آن، نوعی عمل خیرخواهانه محسوب نموده و تا وقتی جسم، مورد بی احترامی قرار نگیرد، با آن مخالفت نمی‌کنند. به نظر می‌رسد در این دیدگاه، نه تنها محدودیتی در انجام کالبدشکافی وجود ندارد، بلکه مورد تشویق نیز قرار می گیرد.(8)

فرقه دیگری از مسیحیان که پیروان کلیسای کریستین ساینس هستند، معتقد به آزمایشات و مداخلات پس از مرگ نیستند و این اعمال را نوعاً مطلوب نمی پندارند، ولی انجام کالبدشکافی، طبق درخواست وراث و وصیت متوفی را بلامانع می دانند.(8)

پیروان کلیسای ارتودوکس نیز تنها به شرطی با کالبدشکافی موافقت می‌نمایند که موجب ارتقای کیفیت زندگی بشر شده و جهت درمان و پیشگیری از بیماری‌ها مفید واقع شود.(8)

گروه دیگری از مسیحیان موسوم به شاهدان یهوه، نه تنها با کالبدشکافی، بلکه حتی با انتقال خون نیز مخالفت می‌نمایند؛ چراکه اعتقاد دارند خون مظهر حیات است و باید به بخشنده حیات (یهوه) احترام گذاشت.(12)

آیین هندوئیسم:

پیروان آیین هندوئیسم، معتقدند که کالبدشکافی موجب آزار جسم شده و باید از آن اجتناب گردد، مگر در مواردی که الزامات قانونی خاصی منظور گردیده باشد.(9)

آیین بودیسم:

کالبدشکافی در آیین بودیسم نیز، عملی خیرخواهانه محسوب شده، لیکن عمل مزبور نباید بیش از سه روز به طول بینجامد و مراسم خاکسپاری باید ظرف سه روز انجام شود.(9)

یهودیت:

خاخام‌های یهودی معتقدند که طبق فرامین الهی، کالبدشکافی ممنوع بوده و صرفاً در صورتی که این عمل، موجب نجات جان عده‌ای گردیده و بی احترامی به جسد صورت نگیرد، بلامانع است و حتی پس از خروج عضوی که مورد بررسی و یا اهدا قرار بگیرد، مابقی احشا و حتی مایعات داخل جسد بایستی به جسد عودت گردد. برخی از پیروان این دین معتقدند در طی مراحل کالبدشکافی، حضور خاخام‌ها ضروری است و موجب آرامش روح میت می گردد. (8)

بررسی متون فقهی و فتاوای مراجع عظام تقلید معاصر و هم‌چنین دیدگاه‌های سایر ادیان و آیین‌ها، نشان می‌دهد اعتقاد بسیاری از ادیان و آیین‌ها، نشان می‌‎دهد اعتقاد بسیاری از ادیان و آیین‌ها بر آن است که در کالبدشکافی، جسم و روح توأمان متألم می‌شوند. با این حال، اغلب ادیان با حصول شرایطی و در جهت ارتقا و بهبود سطح بهداشت جامعه و پیشرفت علم، با آن موافقت نموده‌اند. قاطبه علمای اسلام اگرچه بر حرمت کالبدشکافی فتوا داده‌اند، در موارد ضرورت، مانند متوقف بودن نجات جان مسلمان، آن را مجاز دانسته‌اند. در سایر ادیان نیز، برخی ادیان مانند مسیحیت و بودیسم، آن را عملی خیرخواهانه محسوب کرده‌اند، لیکن در برخی ادیان مانند یهودیت و هندوئیسم، اکراه شدید مطرح بوده و کالبدشکافی، عملی نکوهیده و حرام تلقی شده است.

منابع:

1- روغنی، شهره، تشریح در طب در دوران تمدن اسلامی و شیوه‌های دستیابی به دانش آن. فصلنامه تاریخ پزشکی، سال دوم، شماره 4، پاییز 1389

2- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله تبریزی:fa.tabrizi.org

3- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله صافی گلپایگانیwww.saafi.com;

4- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله مکارم شیرازی:www.makarem.ir

5- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله نوری همدانیwww.noorihamadani.com:

6- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله شبیری زنجانی:www.zanjani.ir

7- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله سیستانیwww.sistani.org.;

8- Burton EC, Gurevitz, Stacy A. Religions and Autopsy  2010 https://ncrad.iu.edu/autopsy_and_religion.html.

9- Norman R. Goodman, DDS, VSM,* Jeffrey L. Goodman, JD, Esquire, and Walter I. Hofman, MD, FNAME, FCAP, FAAFS,Autopsy: Traditional Jewish Laws and Customs ‘‘Halacha’’

10- Stephanie Mitchell ; Updated September 29, 2017 https://classroom.synonym.com/jewish-beliefs-on-autopsies-12085852.html

11-  https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%87%D9%88%D9%87

12- http://www.jw.org/fa/

13-,Elizabeth C Burton, MD, FCAP; Chief Editor: Kim A Collins, MD, FCAP  mor, Religions and the Autopsy ,2012,https://emedicine.medscape.com/article/1705993-overview