نشریه دانش سلامت و دین

واژه سلامت در احادیث و ادعیه

در شماره پیشین، برخی از احادیث شریف وارد شده از معصومین(علیهم‌السلام) در زمینه عافیت، ذکر گردید و اشاره شد که درک صحیح این مفاهیم، مستلزم بررسی‌های جامع و دقیق است تا برداشتی نزدیک به واقع، از سلامت و ابعاد آن در گنجینه معارف اسلام حاصل شود. در این شماره نیز، به بیان تعدادی از روایات حاوی لفظ سلامت می‌پردازیم.

واژه سلامت اگرچه در قرآن کریم نیامده است، اما مشتقات آن مانند «سلام»، به دفعات تکرار شده که بر اساس تفاسیر و کتب لغت، دلالت بر همین مفهوم سلامت و البته با نگاهی جامع و فراگیر دارد. مرور اجمالی تعابیر حاوی لفظ یاد شده در قرآن کریم، به این معنی اشاره دارند که غایت انسان، ورود به «دار السّلام» از معبر «سبل السّلام» است که زندگی سرشار از سلامت و عاری از هرگونه علت و نقص و ناتوانی را تنها در بهشت، میسور و مقدور می‌داند. لفظ سلام در سایر آیات نیز نه صرفاً واژه‌ای برای آغاز کلام بلکه دعایی برای سلامت مخاطب دانسته شده است، مانند این تعبیر در ذیل سلامٌ على‏ إبْراهیم‏(37/ 109)، که واژه سلام را ‌(دعاءٌ له بالسّلامة فی بدنه و قلبه و إیمانه) دانسته است. (مصطفوی در التحقیق فی کلمات القرآن). به نظر می‌رسد در متون روایی و ادعیه اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) نیز، واژه سلامت اگرچه در معنای جسمانی نیز مورد استفاده قرار گرفته، لکن بیش از آن، به ابعاد فرامادی انسان توجه دارد. سلامت قلب، سلامت صدر، سلامت نفس و سلامت دین و ایمان و همچنین ذکر عوامل سلامت مانند تمسک به قرآن‌کریم و ذکر خداوند، از جمله شواهد این مدعا می‌باشد. به علاوه، واژگان مقارن سلامت در احادیث نیز، بیش از آن که بر تندرستی و سلامت جسمانی تأکید کنند، ابعاد فراجسمانی را مورد تأکید قرار می‌دهند. در این نوشتار نیز به دنبال ارائه تفسیری از واژه سلامت نیستیم و تنها شواهدی از روایات و ادعیه را ارائه می‌کنیم و همچنان، باور داریم که دستیابی به لایه‌های معنایی این تعابیر در گنجینه روایات اهل بیت(علیهم‌السلام) صرفاً از طریق پژوهش مبتنی بر علم و اجتهاد و نگاهی جامع به این تراث ارزشمند ممکن خواهد بود.

اللّهمّ صلّ على محمّدٍ و آله، و اجْعلْ سلامة قلوبنا فی ذکْر عظمتک .... (دعای 5 صحیفه سجادیه)

اللّهمّ صلّ على محمّدٍ و آله، و ارْزقْنی سلامة الصّدْر من الْحسد .... (دعای 22 صحیفه سجادیه)

فاجْعلْ توْبتی هذه توْبةً لا أحْتاج بعْدها إلى توْبةٍ، توْبةً موجبةً لمحْو ما سلف، و السّلامة فیما بقی. (دعای 31 صحیفه سجادیه)

و اجْعل الْقرْآن... سلّماً نعْرج فیه إلى محلّ السّلامة (دعای 42 صحیفه سجادیه)

و سلامةٍ من السّیّئات... هلال أمْنٍ و إیمانٍ و نعْمةٍ و إحْسانٍ و سلامةٍ و إسْلام‏ (دعای 41 صحیفه سجادیه)

حسن الظنّ أصله من حسن إیمان المرء و سلامة صدره‏ (امام صادق (علیه السلام) ، مصباح الشریعه)

اسألک... أن تصلّی على محمد و آل محمد و أن تجعل... السلامة فی نفسی و... (تعقیبات مشترک نماز - مفاتیح الجنان)

لا إله إلّا اللّه الْعظیم الْحلیم لا إله إلّا اللّه ربّ الْعرْش الْعظیم‏ و الْحمْد للّه ربّ الْعالمین اللّهمّ إنّی أسْألک... السّلامة منْ کلّ إثْمٍ (مفاتیح الجنان، تعقیبات نماز ظهر)

طلبْت الْقدْر و الْمنْزلة فما وجدْت إلّا بالْعلْم... و طلبْت السّلامة فما وجدْت إلّا بطاعة اللّه أطیعوا اللّه تسْلموا (امیر المؤمنین(علیه‌السلام)، جامع الْأخْبار)

راحة الْإنْسان فی حبْس اللّسان سکوت اللّسان سلامة الْإنْسان (رسول اللّه ، جامع الْأخْبار)

سلامةٍ من السّیّئات هلال سعْدٍ لا نحْس فیه و یمْنٍ لا نکد فیه و یسْرٍ لا یمازجه عسْرٌ و خیْرٍ لا یشوبه شر (امام سجاد(علیه‌السلام))

امام صادق(علیه‌السلام)، انابه به خدای متعال و ذکر مرگ را موجب سلامت نفس و سبب اخلاص  در طاعت و بندگی دانسته‌اند (مصباح الشریعه،ص23). آن حضرت در حدیث دیگری، پایین‌ترین مقامی را که فرد مخلص بدان دست می‌یابد، «سلامت» از تمامی گناهان در دنیا و نجات از آتش و رسیدن به بهشت در آخرت بیان می‌کنند (مصباح الشریعه، ص 37) و در جای دیگر، به سلامت دین اشاره می‌کند و زکات اعضای بدن را کوشش در راه هرآنچه صلاح قلب و سلامت دین را در پی دارد، بیان می‌کند (مصباح الشریعه ص 52). امام صادق (علیه‌السلام)، سلامت را از جانب خداوند متعال دانسته و به کسانی که جویای سلامت هستند، توصیه می‌کند آن را با ذکر خالق و نه مخلوق، دنبال نمایند (مصباح الشریعه، 205).

با عنایت به موارد فوق، به نظر می‌رسد لفظ سلامت در لسان روایات، اگرچه به سلامت جسم و بدن نیز اشاره دارد، اما عمدتاً در معنایی غیر از سلامت جسم، به کار رفته است. به تعبیر دیگر، سلامت از منظر احادیث و ادعیه، افقی فراتر از جسم و ماده را مورد توجه قرار می‌دهد.

نویسنده:

دکتر مرتضی حیدری

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم