نشریه دانش سلامت و دین

عنوان نشست: شیوه‌های آموزش سلامت معنوی

گزیده‌ای از مباحث
تغییر سبک زندگی، کاهش روابط صمیمانه‏ اجتماعی، تعلقات و زرق‌وبرق‌های مادی، افول معنویت، غفلت و قساوت قلب از عوامل مخل آرامش درونی است. این پرسش بر ذهن انسان کنونی سایه انداخته است که چگونه می‏توان در جهان پرتنش و سراسر افسردگی، اضطراب و دلهره، برده‏ مدرنیزه نشد و به رؤیای کسب آرامش تحقق بخشید؟
نتایج پژوهش‏های دانشمندان عصر جدید بیانگر این مسئله است که معنویت، درمان بسیاری از دردهای انسان عصر کنونی است و سلامت روانی افرادی که دارای تجربه‏های معنوی عمیق هستند، در سطح بالاتری در مقایسه با دیگر افراد است. کشف و شناخت ظرفیت‏های روحی و راه‌های اشباع آن، پرهیز از غفلت و کم کردن شکاف‌های دوری از یاد خدا، انسان را به این مسیر سوق می‏دهد. در این راستا، قرآن کریم با ایجاد بصیرت، حیطه‌های وجودی انسان را گسترش داده است تا روح او به‌قدری بزرگ شود که با از دست دادن دنیا یا به دست آوردن آن، دچار بحران و سردرگمی یا اضطراب ناشی از حوادث نگردد. این انسان با شرح صدر، ارتباطات سه‏گانه با خود، خدا و محیط را سامان می‏بخشد.
سلامت انسان مقوله‌ای پیچیده‏ است و تنها به تشخیص بیماری‌ها و امراض جسمی و سلامت بدن خلاصه نمی‌شود و ابعاد مختلف دیگرى، ازجمله سلامت بعد معنوی را در برمی‏گیرد. سلامت معنوى از دیدگاه اسلام، در واقع ارتباط و اتصال معنوى انسان با خالق است که زمینه‌ساز آرامش قلبى بوده، انسان را از اضطراب‌ها، دل‌نگرانی‌ها و تشویش‌ها رها می‌کند و به امنیت روانی می‏رساند که در قرآن و روایات ائمه اطهار÷ با عباراتى، همچون سکینه و اطمینان قلبى از آن‌ها سخن گفته شده است.
سلامت معنوی، شامل سلامت باورها، عقاید، ارزش‌های اخلاقی و اعمال و رفتار انسان است. سلامت معنوى عبارت است از برخوردارى از حس پذیرش، احساسات مثبت، اخلاق و حس ارتباط متقابل با یک قدرت حاکم و برتر قدسى، دیگران و خود که طى یک فرایند پویا و هماهنگ شناختى، عاطفى و عملکردی به وجود می‏آید.
به عبارتی، سلامت معنوی عبارت است از حالت اطمینان، امنیت، آرامش و سکون قلبی و روحی که از اعتقاد و اعتماد به منبع و قدرتی برتر و متفاوت از عوامل مادی و پیرامونی ناشی می‌شود و باعث افزایش امید، رضایتمندی و نشاط درونی می‏گردد و درنهایت، به سلامت و تعالی همه‌جانبه انسان و انسانیت کمک می‏کند.
امروزه، نظام آموزش عالی سلامت جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با نسبت‌ جهانی‌شدن و سلامت معنوی، با چالش‌ها، فرصت‌ها و ملاحظات عملی روبه‌رو شده است. در این راستا، برخی از عمده‌ترین فرصت‌های برآمده از پدیده جهانی‌شدن در عرصه سلامت معنوی عبارت‌اند از: آموزش الکترونیکی، ضرورت‌ مشارکت با دیگران، گفت‌وگوی بین ادیان، تسهیل شرایط دادوستد فرهنگی و دینی، لزوم حرکت به سوی اصول و ارزش‌های عمیق معنوی، تحول در مفاهیم اقتدار و بهره‌مندی از ابزارهای اطلاع‌رسانی.
از سوی دیگر، چالش‌های برآمده از پدیده جهانی‌شدن در عرصه سلامت معنوی نیز عبارت‌اند از: هجوم ضد ارزش‌های فرهنگ غرب به کشور، تحت فشار قرار گرفتن دین و اعتقادات معنوی، و سوءاستفاده از انواع ابزارهای الکترونیکی که مخرب همه شئون فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی اقشار جامعه، به‌ویژه جوانان است.
در این راستا، به نظر می‏رسد یکی از ملاحظات ضروری به‌واسطه‌ مقابله با این چالش‌ها و بهره‌مند شدن از فرصت‌ها، در نظر گرفتن سیستم پیشگیرانه در نظام آموزش عالی سلامت است. می‌توان ابراز داشت که یکی از ملاحظات عملی مهم و ضروری برای مقابله با این چالش‌ها، استقرار آموزش سلامت معنوی و یا به‌عبارت‌دیگر، تربیت معنوی در سیستم نظام آموزش عالی سلامت است؛ چراکه تحول سلامت اقشار مردم جامعه در گرو سلامت معنوی قشر تحصیل‌کرده‌ دانشگاهی است. ازاین‌رو، ارائه‌ برنامه‏ درسی مبتنی بر سلامت معنوی اسلامی و برگرفته از ارزش‌ها و اصول اسلامی و تدوین نظامی جدید از آموزش سلامت با محوریت معنویت اسلامی ضروری به نظر می‌رسد. آن‌هم با آغاز ابتکارات در سه سطح فردی، ملی و فراملی. از این منظر، شیوه‌های آموزش، همچون سخنرانی، بحث‌های گروهی، آموزش مبتنی بر مورد، انواع رسانه‌ها و دیگر روش‌های تدریس فعال می‌تواند به‌منظور ارتقای آگاهی دانشجویان و دیگر فراگیران مورد استفاده قرار گیرد.

مدرس: دکتر هدی احمری طهران
سرپرست محترم مرکز تحقیقات سلامت معنوی و عضو هیئت‌علمی
دانشگاه علوم پزشکی قم