نشریه دانش سلامت و دین

نام بخش مربوطه

سلامت در قرآن و روایات

عنوان مقاله

رابطه ایمان و مرگ ناگهانی از منظر احادیث امامیه

نویسنده/ نویسندگان

نام و نام خانوادگی

وابستگی سازمانی

پست الکترونیک نویسنده رابط مکاتبات

احسان‌اللّه درویشی

گــروه مطالعــات سـلـامت در قــرآن و حدیــث، دانشــکده ســلامت و دیــن، دانشــگاه علــوم پزشــکی قــم، قــم، ایــران.

edarvishi@muq.ac.ir

چکیده

مرگ به‌خودی‌خود، در نگاه بسیاری از انسان‌ها امری ناخوشایند و اضطراب‌آفرین است. بر اساس احادیث، مؤمنان نیز دچار مرگ ناگهانی می‌شوند. عنصر ایمان باعث می‌شود انسان در هر حالی آماده مرگ و مشتاق دیدار الهی باشد. به همین جهت، حتی اگر مؤمن دچار مرگ ناگهانی شود، این رخداد کفاره گناهان و سرآغاز راحتی و آسایش وی خواهد بود. آگاهی از این مسئله نقش مثبتی در کاهش اضطراب مرگ خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

مرگ ناگهانی؛ استعاذه؛ ایمان؛ احادیث امامیه.

متن مقاله

مرگ ناگهانی (sudden death)، در احادیث به مرگ غیرمنتظره و بدون بیماری آشکار گفته می‌شود. استعاذه (به خدا پناه بردن) از مرگ ناگهانی در احادیث دیده می‌شود:

وَ أَعُوذُ بِجَمْعِکَ أَنْ تُمِیتَنِی غَرَقاً أَوْ حَرَقاً أَوْ شَرَقاً أَوْ قَوَداً أَوْ صَبْراً أَوْ مَسَمّاً أَوْ تَرَدِّیاً فِی بِئْرٍ أَوْ أَکِیلَ السَّبُعِ أَو مَوْتَ الْفَجْأَةِ أَوْ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ مِیتَاتِ السَّوْءِ وَ لَکِنْ أَمِتْنِی عَلَى فِرَاشِی فِی طَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ صلی اللّه علیه و آله مُصِیباً لِلْحَقِّ غَیْرَ مُخْطِئٍ أَوْ فِی الصَّفِّ الَّذِی نَعَتَّهُمْ فِی کِتَابِکَ- کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ
(کلینی. 1407 ق، 2/۵۲۶).

پناه می‌برم به مقربان درگاهت[1] از اینکه مرا بمیرانى به‌وسیله غرق‌شدن در آب و سوختن و گلوگیر شدن لقمه یا به قصاص یا اسیر چنگال دشمن یا به زهر مسموم شدن یا پرت شدن در چاه یا طعمه درنده‏ها شدن یا مرگ ناگهانى یا به هر یک از مردن‏هاى ناگوار، بلکه مرا در بسترم بمیران در حال بندگی خودت و ‏پیروی از رسولت J آن‌گونه که به حق رسیده و راه خطا نرفته باشم یا در صف مجاهدان حق که در قرآنت آن‌ها را ستوده‏اى: سازمانى به هم آمیخته‏اند.

در جایی دیگر، در ثواب یکی از دعاهای مأثور آمده است: «لَا یَدْعُو بِهِ طَالِبُ حَاجَةٍ إِلَّا قَضَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى وَ یَقِیهِ اللَّهُ مَوْتَ الْفَجْأَةِ ... (ابن طاووس.1411 ق،80)؛ نمى‏خواند به این دعا خداى را طلب‏کننده حاجتى، مگر آنکه خداى عزّوجلّ حاجت او را در دنیا و آخرت ان‌شاءاللَّه برآورد و او را نگاه مى‏دارد از مرگ ناگهانى ...».

بر این اساس، می‌توان چنین برداشت کرد که از منظر احادیث، مرگ ناگهانی امری نامطلوب و هم‌ردیف مرگ‌های ناگوار «مِیتَاتِ السَّوْءِ» است.

مرگ به‌خودی‌خود در نگاه بسیاری از انسان‌ها امری ناخوشایند و ناگوار است، اما ناگهانی نامیدن مرگ در احادیث، به عدم آمادگی فرد برای مرگ اشاره دارد و احتمال آماده نبودن فرد برای سفر آخرت بر ناگواری مرگ می‌افزاید. به نظر می‌رسد تعبیر «مِیتَةٍ عَلَى غَیْرِ عُدَّةٍ» در دعای امام سجاد A را می‌توان در همین راستا تحلیل کرد: «وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ شَمَاتَةِ الْأَعْدَاءِ، وَ مِنَ الْفَقْرِ إِلَى الْأَکْفَاءِ، وَ مِنْ مَعِیشَةٍ فِی شِدَّةٍ، وَ مِیتَةٍ عَلَى غَیْرِ عُدَّةٍ (امام چهارم A، ۱۳۷۶ ش، 5۷)؛ و پناه می‌بریم به تو از شماتت و شاد شدن دشمنان‏ و از نیازمندى به همانندان خود و از زندگى در سختى و از مردن بدون توشه و آمادگی‏».

نکته قابل تأمل در مرگ ناگهانی این است که بر اساس احادیث، مؤمنان نیز دچار مرگ ناگهانی می‌شوند: «عَنْ أَبِی بَصِیرٍ، قَالَ‏: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ مِیتَةِ الْمُؤْمِنِ؟ فَقَالَ‏: «یَمُوتُ الْمُؤْمِنُ بِکُلِّ مِیتَةٍ: یَمُوتُ غَرَقاً، وَ یَمُوتُ بِالْهَدْمِ، وَ یُبْتَلى‏ بِالسَّبُعِ، وَ یَمُوتُ بِالصَّاعِقَةِ ِ وَ لَا تُصِیبُ ذَاکِرَ اللَّهِ تَعَالَى ‏‏(کلینی. 1407 ق. ۳/ ۱۱۲)؛ ابو بصیر می‌گوید از امام صادق A چگونگی مرگ مؤمن را پرسیدم؟ حضرت پاسخ دادند: مؤمن، با هرگونه مرگى مواجه مى‏شود: در آب غرق مى‏شود، زیر آوار می‌میرد، به کام درندگان مى‏رود، گرفتار صاعقه مى‏گردد؛ اما صاعقه به کسى که در حال ذکر خداست، آسیب نمى‏رساند».

بنابراین، ممکن است مؤمن به انواع مرگ، حتی مواردی که در دعا از آن‌ها به خدا پناه برده شده است، مبتلا شود. مرگ ناگهانی نیز ازجمله همین موارد است. حال پرسش این است که مگر مرگ ناگهانی از منظر احادیث ناخوشایند و نامطلوب نبود؟ چرا مؤمنان به این امر ناخوشایند مبتلا می‌شوند؟ آیا ناگهانی بودن مرگ یک مؤمن نیز با عدم آمادگی برای آخرت ارتباط دارد؟ پاسخ این است که مرگ ناگهانی برای افراد باایمان با نوعی امتیاز همراه است: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللّه علیه و آله: إِنَّ مَوْتَ الْفَجْأَةِ تَخْفِیفٌ عَلَى الْمُؤْمِنِ وَ رَاحَةٌ وَ أَخْذَةُ أَسَفٍ عَلَى الْکَافِرِ (ابن بابویه. ۱۴۱۳ ق. ۱/۱۳۴؛ همان. ۴/۳۶۳ ؛ راوندی. ۱۴۰۹ ق. ۲/۵۸۶ با اندکی تفاوت)؛ رسول خدا J فرمود: مرگ ناگهانى براى مؤمن سبب سبک شدن بار گناه و مایه آسایش او و براى کافر، گرفتار شدن ناگهانى به سر پنجه مرگ و موجب تأسّف یا خشم اوست‏».

عنصر ایمان باعث می‌شود انسان در هر حالی آماده مرگ و مشتاق دیدار الهی باشد. به همین جهت، حتی اگر مؤمن دچار مرگ ناگهانی ـ مرگ غیرمنتظره و بدون بیماری آشکار ـ شود، این رخداد کفاره گناهان و سرآغاز راحتی و آسایش وی خواهد بود. همچنین، ممکن است تخفیف و راحتی در حدیث را این‌گونه معنا کرد که فرد باایمان در صورت مرگ ناگهانی، از برخی امور ناخوشایند، مانند تحمل درد و رنج بیماری، دیدن چهره‌های نگران اطرافیان در کنار بستر خویش و ... نیز آسوده خواهد بود. آگاهی از رابطه ایمان و مرگ ناگهانی نقش مثبتی در کاهش اضطراب مرگ خواهد داشت.

منابع

• على بن الحسین، امام چهارم A (1376 ش).الصحیفة السجادیة. قم.
• ابن بابویه، محمد بن على (1413 ق).من لا یحضره الفقیه. قم.
• ابن طاووس، على بن موسى (1411 ق).مهج الدعوات و منهج العبادات. قم.
• راوندى، سعید بن هبة الله (1409 ق).الخرائج و الجرائح. قم.
• کلینى، محمد بن یعقوب (1407 ق).الکافی، ط - الإسلامیة. تهران.
• مازندرانى، محمد صالح بن احمد (1382 ق).شرح الکافی-الأصول و الروضة. تهران.
• مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی (1404 ق).مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران.

جملات مهم (دو سه جمله)

• عنصر ایمان باعث می‌شود انسان در هر حالی آماده مرگ و مشتاق دیدار الهی باشد. به همین جهت، حتی اگر مؤمن دچار مرگ ناگهانی ـ مرگ غیرمنتظره و بدون بیماری آشکار ـ شود، این رخداد کفاره گناهان و سرآغاز راحتی و آسایش وی خواهد بود.