نشریه دانش سلامت و دین

نام بخش مربوطه

سلامت و مراقبت معنوی

عنوان مقاله

مراقبت معنوی مبتنی بر هنر

نویسنده/ نویسندگان

نام و نام خانوادگی

وابستگی سازمانی

پست الکترونیک نویسنده رابط مکاتبات

عارفه الیاسی

هنرستان نمونه دولتی حضرت زهرا (س)

ztaheri@muq.ac.ir

زهرا طاهری خرامه

مرکز تحقیقات سلامت معنوی، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.

چکیده

مراقبت‌های معنوی مبتنی بر هنر، رویکردی پویا و نوآورانه است که قدرت شفابخش بیان هنری را با تأثیر عمیق معنویت بر سلامت ترکیب می‌کند. همچنین، ارتباط متقابل ذهن، بدن و روح را در فرایند درمان تشخیص می‌دهد و چهارچوبی جامع برای رسیدگی به نیازهای متنوع افرادی که به دنبال مراقبت هستند، ارائه می‌دهد. اگرچه مراقبان معنوی گهگاه از هنر استفاده کرده‌اند، اما بهتر است که هنر، به‌عنوان یک ستون مراقبت معنوی، در نظر گرفته شود. این مقاله به بررسی اصول، مزایا و کاربردهای عملی مداخلات مبتنی بر هنر در مراقبت معنوی می‌پردازد و سعی دارد پتانسیل تحول‌پذیر این رویکرد در محیط‌های مراقبت‌ سلامت را نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

مراقبت معنوی؛ هنر؛ بیماری.

متن مقاله

هنردرمانی، مستلزم یک رابطه درمانی است که امکان بیان و کشف نیازهای ذهنی و معنوی را از طریق هنر فراهم می‌کند. هنردرمانی، فضایی امن و خلاقانه را برای افراد فراهم می‌کند تا مسائل درونی خود را کشف، احساسات خود را ابراز، و با خود معنوی‌شان ارتباط برقرار کنند Laranjeira & Querido. 2023)).

بر اساس تعریف انجمن هنردرمانی آمریکا، هنردرمانی عبارت است از درمان آشفتگی‌های روانی از طریق واسطه‌های هنری که با این روش، درمان‌جو می‌تواند درون فرد را آشکار کند و به درمانگر کمک کند تا آنچه را که ارائه کرده است، مورد ارزیابی قرار دهد. انجام فعالیت‌های خلاق با استفاده از مواد و روش‌های هنری، دیداری و شنیداری را هنردرمانی می‌گویند. هنرها به طیف وسیعی از ابزارهای بیان خلاق، ازجمله هنرهای تجسمی با وسایلی مانند رنگ، خشت، سنگ، پارچه و نخ، شعر یا نوشتن، موسیقی، داستان‌سرایی و نمایش اشاره دارند. توانمندسازی بیمار برای درگیر شدن با جنبه خلاق وجودش، بخشی از رویکرد کل‌نگر به مراقبت از بیمار است (Vaartio-Rajalin al. 2021).

هنردرمانی مستلزم توجه به نیازهای روانی بیماران، تفسیر، نیاز به آزادی، اظهار وجود و آرامش است و به‌طور گسترده، برای پیشگیری و درمان انواع اختلالات، مانند کم‌توانی ذهنی، اختلالات یادگیری، اضطراب، افسردگی و وسواس و اختلالات شناختی به کار می‌رود. استفاده از نقاشی، مجسمه‌سازی، کلاژ، موسیقی، نمایش و شعر، انواع گوناگون هنردرمانی را تشکیل می‌دهند که تحت عناوین موسیقی‌درمانی، نمایش‌درمانی، قصه‌درمانی و نقاشی‌درمانی ارائه می‌شوند (Van Lith. 2016).

در فرایند هنردرمانی، تجربه هنری از طریق خلق، خلاقیت را افزایش و به خودشناسی کمک می‌کند و باعث کشف مسائل درونی فرد می‌شود. هنردرمانی شامل ارتباط غیرکلامی و کلامی است؛ اما در بیشتر موقعیت‌ها، این فرایند شامل بیان کلامی افکار و احساسات است تا به افراد کمک کند تجربیات، احساسات و ادراکات خود را درک کنند (Laranjeira & Querido. 2023).

فواید مراقبت معنوی مبتنی بر هنر

مزایای معنوی هنرهای توصیف‌شده عبارت‌اند از: بازگرداندن حس هویت، منزلت و اجتماع، و همچنین توانمند ساختن بیماران برای بیان وضعیت معنوی خود، بازگرداندن حس معنا، به اشتراک گذاشتن احساس تجربه خود با دیگران، و به‌عنوان وسیله‌ای جایگزین برای برقراری ارتباط، به‌ویژه در ایجاد یک شکل عمیق‌تر ارتباط با کسانی که از زوال شناختی و زوال عقل رنج می‌برند. Bailey پنج فایده هنر را برای بیماران بیان می‌کند: 1. واقعی‌تر کردن حقایق زندگی؛ 2. برآورده کردن نیاز اساسی انسان برای خلاق بودن؛ 3. کمک به فرد برای تبدیل شدن به یک فرد کامل‌تر؛ 4. داشتن فرصت تجربه شادی، و 5. ساختن پل در زمینه‌های مختلف.

ادغام مراقبت معنوی در برنامه‌های هنری مفید خواهد بود تا بیماران را قادر سازد توجه خود را به جنبه معنوی تجربه خلاق معطوف کنند. در همین راستا، به نظر می‌رسد که همه مراقبان معنوی باید مطمئن باشند که برخی یا همه روش‌ها را برای بیان خلاقانه در رویکرد خود برای ارائه مراقبت معنوی وارد می‌کنند. ارتباط عمیقی بین روح و هنر وجود دارد. مراقب معنوی باید از هنر، به‌عنوان یکی از معنادارترین راه‌های ارتباط بیماران و اطرافیانشان استفاده کند. دنیای هنرها غنی و گسترده است؛ ازجمله رابطه ناملموس با زیبایی‌شناسی، موسیقی، طراحی و مجسمه‌سازی، معماری، شعر و غیره (Ettun, Schultz, & Bar-Sela. 2014). همان‌طور که در قرآن کریم اشاره شده است: «پس همین که او را نظام بخشیدم و از روح خود در او دمیدم، سجده‌کنان براى او به خاک افتید»(ص: 72). بیان منشأ و ریشه‌ روح انسان است که از عالم بالاست، نه عالم خاکى. هر بیمار، حتی بیمارترین یا سرگشته‌ترین، انسانی با منابع معنوی درونی است که می‌تواند به شفا کمک کند. مراقب معنوی با استفاده از منابع خلاق، زبانی ایجاد می‌کند که مادیات را با معنویت و بدن را با کلیت روح پیوند می‌دهد.

مداخلات مبتنی بر هنر و مراقبت معنوی

تحقیقات، اثربخشی مداخلات مبتنی بر هنر را در افزایش پیامدهای سلامتی برای جمعیت‌های مختلف بیمار نشان می‌دهد. مشخص شده است که هنردرمانی درد را کاهش می‌دهد، خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد، ارتباطات را تقویت می‌کند و ناراحتی معنوی را کاهش می‌دهد. همچنین، برای بیماران انکولوژی یا هماتولوژی، مداخلات هنردرمانی کاهش افسردگی و اضطراب (Geue et al. 2010)، بهبود سطوح خستگی (Lawson et al. 2012)، و بهبود منابع مقابله (Öster et al., 2006) را نشان داده است؛ اما مراقبت معنوی، تحت مطالعات بالینی کمتری قرار گرفته است؛ اگرچه نشان داده شده است که توجه به معنویت بیماران در زمینه‌هایی، ازجمله بهبود کیفیت زندگی و سلامتی (Balboni et al. 2007) و کاهش اضطراب و ناامیدی (Ata & Kılıç. 2022)، سودمند است.

کاربرد هنر در ارائه مراقبت معنوی

ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت می‌توانند مهارت‌های خود را در مراقبت معنوی مبتنی بر هنر، از طریق فرصت‌های توسعه حرفه‌ای افزایش دهند. برنامه‌های آموزشی، راهبردهایی را برای ادغام شیوه‌های هنری در مراقبت معنوی ارائه می‌دهند و ارائه‌دهندگان را با ابزارهای ارزشمند برای حمایت از مراقبت جامع تجهیز می‌کنند.

مداخلات مبتنی بر هنر، مانند هنرهای خلاقانه، موسیقی و نویسندگی، باید جایگاه خود را در کنار رویکردهای سنتی مراقبت معنوی، مانند دعا، ارتباط انسانی، مطالعه، کاوش در دنیای معنا و مراقبه پیدا کنند.

آموزش ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت در ادغام هنر و معنویت، کلید ارائه مراقبت‌های جامع و دلسوزانه است. با تقویت توانایی‌های خود برای استفاده از روش‌های خلاقانه در مداخلات معنوی، ارائه‌دهندگان می‌توانند نیازهای متنوع بیماران را بهتر برآورده کنند و سلامت کل‌نگر را ارتقاء دهند. درنتیجه، مراقبت‌های معنوی مبتنی بر هنر وسیله‌ای منحصربه‌فرد و مؤثر برای ارتقای بهزیستی کل‌نگر فراهم می‌کند. با استفاده از قدرت بیان هنری و معنویت، ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت می‌توانند مراقبت‌های نوآورانه و شخصی را ارائه دهند که نیازهای متنوع افراد را برطرف می‌کند. با پذیرش خلاقیت و معنویت ذاتی در هر فرد، مراقبت‌های سلامت معنوی مبتنی بر هنر مسیری را به‌سوی شفا و تمامیت در مراقبت جامع‌نگر از بیمار ارائه می‌دهد.(Laranjeira & Querido. 2023)

منابع

• Ata, G., & Kılıç, D. (2022). Correlation of spiritual well‐being with hope and depression in oncology patients: The case of Turkey.Perspectives in Psychiatric Care, 58(4), 1460-1466.
• Balboni, T. A., Vanderwerker, L. C., Block, S. D., Paulk, M. E., Lathan, C. S., Peteet, J. R., & Prigerson, H. G. (2007). Religiousness and spiritual support among advanced cancer patients and associations with end-of-life treatment preferences and quality of life.Journal of clinical oncology: official journal of the American Society of Clinical Oncology, 25(5), 555.
• Ettun, R., Schultz, M., & Bar-Sela, G. (2014). Transforming pain into beauty: On art, healing, and care for the spirit.Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2014.
• Geue, K., Goetze, H., Buttstaedt, M., Kleinert, E., Richter, D., & Singer, S. (2010). An overview of art therapy interventions for cancer patients and the results of research.Complementary therapies in medicine, 18(3-4), 160-170.
• Laranjeira, C., & Querido, A. (2023). An in-depth introduction to arts-based spiritual healthcare: Creatively seeking and expressing purpose and meaning.Frontiers in Psychology, 14, 1132584.
• Lawson, L. M., Williams, P., Glennon, C., Carithers, K., Schnabel, E., Andrejack, A., & Wright, N. (2012).Effect of art making on cancer-related symptoms of blood and marrow transplantation recipients.Paper presented at the Oncology nursing forum.
• Öster, I., Svensk, A.-C., Magnusson, E., Thyme, K. E., Sjõdin, M., Åström, S., & Lindh, J. (2006). Art therapy improves coping resources: a randomized, controlled study among women with breast cancer.Palliative & supportive care, 4(1), 57-64.
• Vaartio-Rajalin, H., Santamäki-Fischer, R., Jokisalo, P., & Fagerström, L. (2021). Art making and expressive art therapy in adult health and nursing care: A scoping review.International journal of nursing sciences, 8(1), 102-119.
• Van Lith, T. (2016). Art therapy in mental health: A systematic review of approaches and practices.The Arts in Psychotherapy, 47, 9-22.

جملات مهم  (دو سه جمله)

• هنردرمانی، نقشی مهم در مراقبت معنوی ایفا می‌کند. هنر در مراقبت معنوی، به‌عنوان پلی عمل می‌کند و به افراد اجازه می‌دهد تا درونی‌ترین ابعاد معنوی خود را کشف، ابراز و ارتباط برقرار کنند. تلفیق هنر در کنار رویکردهای مراقبت معنوی، برای ارائه مراقبت جامع‌نگر توصیه می‌شود.