نشریه دانش سلامت و دین

معرفی مورد

 مورد اول: کارورز پزشکی در بخش داخلی در حال تکمیل شرح حال یکی از بیماران است، پس از گذشت دقایقی از بیمار به وی می¬گوید: "دکتر حقیقتش می‌خواستم یک چیزی به شما بگویم ولی باید قول بدید که به کسی نگید." کارورز می پرسد آیا این موضوع به بیماری‌تان مربوط است؟" بیمار می گوید: "بله، قول می¬دهید که به کسی نگید؟ کارورز می گوید: " به کسی نمیگم".

مورد دوم: مراقبت یکی از بیماران بخش روانپزشکی به یک کارورز پرستاری واگذار شده است. بیمار با التماس زیاد از کارورز می‌خواهد که کمک کند تا وی مرخص شود و بعد از اینکه کارورز به وی تاکید می کند که فقط روانپزشک معالج می تواند او را مرخص کند، بیمار از وی می‌خواهد که حداقل به او کمک کند تا بتواند یکی از داروهایش را که دوست ندارد، نخورد! دانشجو می‌پذیرد. پس از هماهنگی و صحبت با سرپرستار و روانپزشک معالج، مشخص می‌شود با توجه ضرورت مصرف این دارو و عدم گزارش عوارض جانبی خاص، امکان قطع مصرف دارو وجود ندارد و مصرف دارو باید ادامه پیدا کند.

تحلیل مورد

             برخی اصول اخلاقی، پایه و محور برخی اصول اخلاقی دیگر است که نظم جوامع انسانی بر پایه آن استوار است. از جمله این اصول، وفای به عهد است؛ زیرا وفای به قول و قرارها و پایبندی به آنها نشانه راستگویی، مسئولیت پذیری و احترام به دیگران در روابط متقابل می باشد و در نهایت همه این اتفاقات، اعتماد را شکل می‌دهد که لازمه برقراری هر رابطه سالم است. در قرآن مجید و روایات رسیده از معصومین علیهم¬السلام نیز به این موضوع  اهمیت فوق‌العاده-ای داده شده است و از نشانه های ایمان به خداوند به شمار رفته است؛ به عنوان مثال، شروع سوره مبارکه مائده و اولین آیه کریمه آن با این خطاب است: «یا أیّها الّذین آمنوا أوْفوا بالْعقود ...». خداوند متعال در سه آیه کریمه از قرآن کریم بر وفای به عهد تأکید مستقیم نموده است.

             بر قراری یک ارتباط درمانی مناسب بین بیمار و پزشک و سایر کارکنان نظام سلامت، عنصر کلیدی در دستیابی به اهداف درمانی و رضایتمندی طرفین می باشد. ارائه مراقبت¬های سلامت، بدون ارتباط مدبرانه و دوراندیشانه که از مسؤولیت¬های اصلی کارکنان حرف سلامت می¬باشد، امکان‌پذیر نخواهد بود.

             قول، تعهدی است مبنی بر انجام یا عدم انجام کاری در آینده. در موقعیتی که طرفین ارتباط، متعهد به عملی می¬شوند انتظاراتی ایجاد می شود که یکی از این انتظارات پایبندی به قول و تعهد است زیرا افراد بر اساس آن برنامه‌ریزی‌ می‌کنند و عدم پایبندی به تعهد می تواند آسیب‌های متعددی ایجاد کند.

             پزشک می تواند با قول دادن به بیمار کمک کند که با ترس و عدم اطمینان ناشی از بیماری سازگار شود و همچنین به مزایای متقابلی نیز دست پیدا کند. اگر پزشک و سایر کارکنان سلامت در ارتباط با بیمار به قول خود پایبند نباشند، احساس فریب در بیمار ایجاد خواهد شد.

             از طرف دیگر باید بدانیم که گاهی ممکن است بدون ارزیابی دقیق، اطلاعات کافی و یا به دلیل فشار هیجانی، قول‌هایی به بیمار بدهیم که پایبندی به آنها به سادگی ممکن نباشد زیرا پایبندی به آنها سبب نقض اصول اخلاقی دیگر و ضرر و زیان به طرفین به ویژه به بیمار می‌شود، برای پیشگیری از این گونه شرایط باید با ارزیابی همه جانبه و رعایت اصول حرفه¬ای در این زمینه اقدام کرد. به عبارت دیگر، بدون بررسی لازم و بدون اطمینان از امکان عملی شدن قول و تعهدمان، نباید به بیمار قولی دهیم یا تعهد انجام کاری را بر عهده گیریم.

             اگر در ارزیابی مجدد متوجه شدیم که امکان پایبندی به قول را نداریم باید بلافاصله و قبل از اینکه بیمار بر اساس قول و انتظارات ناشی از آن، برنامه ریزی کند قولمان را پس از توجیه بیمار محترمانه پس بگیریم.

             توصیه هایی درباره قول دادن

1.         بی دلیل قول ندهید.

2.         نگرانی¬ها و دلایلی که سبب درخواست قول از سوی بیمار می شود را رفع کنید.

3.         در مورد پیامدهایی که خارج از اختیار شماست، قول ندهید.

4.         برای یک قول بی¬خردانه، اصول و راهنماهای اخلاقی را نقض نکنید.

5.         هنگام قول دادن همه جوانب اخلاقی را بسنجید.

6.         دقت کنید پایبندی به قول، مستلزم فریب بیمار نباشد.

7.         ما نمی¬توانیم با قولی که ما به بیمار می دهیم دیگران را مقید به انجام اعمال خاصی کنیم.

8.         سعی کنیم یک ارزیابی مجدد در مورد قول¬هایی که می دهیم انجام دهیم تا در صورت عدم امکان پایبندی، آن را در اسرع وقت پس بگیریم.

9.         گاهی ممکن است با رعایت تمام جوانب قولی به بیمار بدهیم ولی در نهایت متوجه شویم که پایبندی به آن به ضرر بیمار است و در یک دو راهی اخلاقی قرار بگیریم، بنابراین در این شرایط پایبندی به قول ضرورت ندارد و باید این موضوع را با بیمار در میان گذاشت.

             در دو موردی که در آغاز شرح داده است دو دانشجوی کارورز پرستاری بدون توجه به برخی اصول قول‌هایی به بیماران داده اند که پایبندی با آنها در تعارض با ملاحظات اخلاقی و بالینی قرار می‌گیرد و این احتمال وجود دارد که در اثر این موقغیت ها، روابط درمانی به صورت منفی تحت تاثیر قرار گیرد؛ بنابراین ضروری است در نظام آموزشی، ضمن آموزش و تاکید براصول اخلاق بالینی، آموزش و آمادگی های لازم برای عملکرد مناسب در چنین شرایطی ایجاد شود. 

 منابع

1. Asemani O. A review of the models of physician-patient relationship and its challenges. IJMEHM 2012; 5 (4) :36-50.

2- لو، برنارد. راهنمای بالینی حل مسائل اخلاق پزشکی. ویرایش ششم، 2020. ترجمه آیدا الهی و فریبا اصغری. 1399، انتشارات تیمورزاده. تهران

Beauchamp TL, Childress JF. (2013). Principles of Biomedical Ethics, 8th ed., New York: Oxford University Press.

Corvol A, Moutel G, Somme D. What ethics for case managers? Literature review and discussion. Nursing Ethics. 2016 Nov;23(7):729-42.

            جملات کلیدی

-           پایبندی به قول، نشانه راستگویی، مسئولیت پذیری و احترام به دیگران در روابط متقابل می باشد و در نهایت همه این اتفاقات، اعتماد را شکل می‌دهد.

-           در هنگام قول دادن باید به همه جوانب اخلاقی توجه شود تا در شرایطی قرار نگیریم که امکان پایبندی با آن وجود نداشته باشد.

نویسندگان

حمید آسایش          گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.   hasayesh@gmail.com

احمد مشکوری      گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.   a.mashkoori@gmail.com

محسن رضایی آدریانی         گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.   mrezaie@muq.ac.ir