نشریه دانش سلامت و دین

امانتداری، حتی نسبت به تبهکار!!

همان‌گونه که مستحضر هستید، قرار بر این بود که در هر شماره نشریه، یک آیه کریمه یا یک حدیث شریف مرتبط با موضوع و مبحث کلاس اخلاق پزشکی و اخلاق حرفه‌ای دانشجویان رشته‌های علوم سلامت، بیان شود. در شماره پیش به آیه کریمه 58 از سوره مبارکه نساء با موضوع امانت‌داری و در ارتباط با مبحث رازداری اشاره گردید. در ادامه بحث شماره پیشین، این حدیث شریف که اهمیّت امانت‌داری را بیان می‌فرماید، تقدیم می‌شود.
امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: خداوند عزّوجلّ هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگر به راست‌گویی و برگرداندن امانت به نیکوکار و تبهکار(1). همان‌گونه که پیش از این هم بیان شد، امانت‌داری از جمله مواردی است که در آموزه‌های اسلام نزدیک به مطلق است. بدین‌معنی که استثناهای این قاعده، بسیار اندک و نزدیک به صفر است. بیان صریح و روشن این حدیث شریف این است که شرایط، وضعیّت و شخصیّت امانت‌گذار تأثیری بر وظیفه شرعی و اخلاقی امانت‌داری نخواهد داشت.
از امام چهارم(علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: اگر شمر آن شمشیری را به من امانت بدهد که با آن سر پدرم را از بدن جدا کرد، بعد بیاید و آن شمشیر را از من مطالبه کند، به او می‌دهم.(2) اگر این سخن از این امام معصوم(علیه‌السلام) صادر شده باشد (که ظاهراً چنین است)، این سخن گهربار، اهمیّت صدچندان امانت و امانت‌داری را نشان می‌دهد. حتی در مورد خبیث‌ترین افراد، یعنی قاتل سیدالشهداء(علیه‌السلام) نیز باید امانت‌دار بود. بلی، ما مسلمین حتی در امانت چنین فردی هم نباید خیانت کنیم.
آنچه از آموزه‌های اسلام درک نموده‌ایم این است که کارکنان سلامت باید تک‌تک گیرندگان خدمات سلامت را به عنوان بنده‌ای از بندگان خداوند متعال ببینند که بنا بر مشیّت الهی، برطرف نمودن نیاز آن بنده خدا به دست این ارائه کننده خدمت سلامت نهاده شده است. این کار باید با بالاترین کیفیت انجام شود. وقتی ما کارکنان سلامت به این نکته توجه کنیم که نه تنها جسم بیمار به امانت در اختیار ماست که جان و مال و راز و آبروی گیرنده خدمت سلامت هم، امانت‌های ارزشمندی است که در اختیارمان نهاده شده است، از این رو به حکم عقل و نقل، باید امانت‌دار باشیم و تمام تلاش خود را در جهت سلامت او و حفظ این امانات، به کار ببندیم. دقت در این نکته خالی از لطف نیست که وقتی باید در مورد افراد تبهکار، امانت‌دار باشیم؛ به نظر می‌رسد امانت‌داری در مورد بیماران، بیش از پیش به اطلاق، میل پیدا می‌کند.
به ادعای بنده، رویکرد دینی بسیار جامع و کامل‌تر از رویکرد عقلی تنها (یا همان رویکرد سکولار خودمان!) است اما از منظر این رویکرد اخیر هم که به موضوع نگاه کنیم، به امانت‌دار بودن در حوزه سلامت خواهیم رسید. البته توجه به این نکته مهم است که در کتاب بیشامپ و چیلدرس، تعبیری معادل امانت‌داری ندیده‌ام اما توجه به هر یک از چهار اصل، ما را به این قاعده می‌رساند.
در جایی که «احترام به اختیار» یک اصل پذیرفته شده باشد، گیرنده خدمت سلامت، ما را امانت‌دار فرض می‌کند که جسم و جان خود را در اختیار ما می‌نهد. چون که ما را افرادی امین می‌انگارد، با اختیار خود و با طیب خاطر وارد بیمارستان، بخش، آزمایشگاه، اتاق عمل جراحی و ... می‌شود.
فرد امانت‌دار و امین، «ضررنرسان» و «سودرسان» است. کارکنان امین سلامت به گونه‌ای عمل می‌کنند که با کم‌ترین آسیب ذاتی اقدامات، بیشترین نفع و فایده به گیرنده خدمت سلامت برسد، بیمار نشود و بیمار به سمت بهبود پیش رود.
از اصل «عدالت» در رویکرد بیشامپ و چیلدرس، قاعده تخصیص منابع استخراج شده است. بر اساس این اصول و قواعد، منابع نظام سلامت (سرمایه‌ای، مالی، امکانات، ...) باید به درستی تخصیص یابد تا بیشترین تأثیر مثبت را در تأمین، حفظ و ارتقای سلامت به دنبال داشته باشد. با این توصیفی که بیان شد، امانت‌داری حکم می‌کند که از منابع در دسترس، استفاده بهینه شود. باید بهره‌وری، هرچه بیشتر باشد تا از اتلاف منابع پیشگیری شود و منابع سلامت هزینه شده، به بالاترین حد ممکن اثربخشی منجر شوند.

منابع:

1.    کافى (ط-الاسلامیه) ج 2، ص 104، ح 1 - مجموعه ورام ج2، ص188
2.    https://snn.ir/fa/news/198069

نویسنده:

دکتر محسن رضایی آدریانی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم