نشریه دانش سلامت و دین

علیت در پزشکی (2)

در شماره پیشین، به کلیات مفهوم «علیت» و عوامل مسئول آن پرداخته شد. در این شماره، به این مفهوم از منظر فیلسوفان معاصر اشاره‌ای می‌شود؛ چراکه آشنایی با آن ممکن است جهت ورود به عرصه علیت در پزشکی، کمک‌کننده باشد. در آغاز باید گفت که فیلسوفان معاصر در بحث ماهیت علیت کارآمد، دو پرسش اساسی را مطرح می‌کنند: پرسش اول در مورد نوع ماهیت‌ها و یا موجوداتی است که به‌عنوان علت و معلول نقش ایفا می‌کنند؛ برخی از فیلسوفان در تلاش برای وضوح آن موجودات، عامل علیت را واقعیت‌هایی می‌دانند که نمایانگر حالات واقعی امور یا ویژگی‌هایی هستند که معلول‌ها را نمایان می‌کنند. پرسش دوم در مورد روابط بین علت و معلول است و پس‌ازآن، روابط بین علت و معلول نیز از نظر شرط کافی و لازم بودن، موردبحث قرار می‌گیرد. برخی از این فیلسوفان، چهار معیار علیت را شامل زمان، پیوستگی،اثبات (شاهد)وتبیین(توضیح) در نظر می‌گیرند. به‌طور خلاصه، منظور از معیار زمان این است که علت، عموماً بر معلول مقدم است. معیار پیوستگی، اشاره به پیوند علت با معلول دارد. معیار شاهد حاکی از این است که علت و معلول یکدیگر را تأیید نمایند. معیار توضیح نیز به این واقعیت می‌پردازد که علت، معلول را در پی دارد. با این رویکرد، لازم است تئوری‌های علیت با در نظر گرفتن موضوع زمان و مکان به مفهوم علت و معلول بپردازند؛ همچنین بایستی این تئوری‌ها با معیارهای شاهد و توضیح درهم‌آمیخته شوند؛ بنابراین شاهد علت و معلول برای همدیگر و نیز عوامل توضیح‌دهنده علت و معلول نیز از نظر دور نمی‌مانند و فقط در این صورت است که می‌توان به‌اندازه کافی یک تئوری علیت را برای روابط علّی، مستحکم دانست. ماهیت علیت برای فیلسوفان علوم طبیعی، به‌ویژه از نظر کشف روابط علّی یا پیوندهای بین پدیده‌­های طبیعی نیز مهم است؛ زیرا ضروری است که دانشمندان، بین آن دسته از موجودات که باعث ایجاد پدیده‌های طبیعی می‌شوند و آن‌هایی که نمی‌شوند، تمایز قائل گردند.

برای فیلسوفان علم، به‌ویژه طرفداران «تجربه‌گرایی جدید» آزمایش‌های کنترل‌شده، وسیله‌ای معتبر برای کشف روابط علّی به‌حساب می‌آید. با محدود کردن متغیرهای مستقل، یک محقق می‌تواند نه‌تنها وضعیت علیت یک متغیر وابسته را از نظر یک پدیده طبیعی تحت بررسی، تعیین کند؛ بلکه می‌تواند ماهیت رابطه بین علت و معلول را نیز تعیین کند. منظور از ماهیت دراینجا خطی یا هندسی بودن رابطه است.

 از دیدگاه زیست­‌پزشکی «یک علت، عمل یا حالتی است که به‌تنهایی یا همراه با سایر علل، شروع‏‌کننده یا مجوز دنباله‌ای از رخدادها است که نتیجه را در پی دارد.»

 علیت در علوم طبیعی مربوط به شناسایی اعمال طبیعی یا فیزیکی یا حالاتی است که معلول را ایجاد می‌کند. افزون بر این، یک علت ممکن است کافی یا ضروری باشد. یک علت کافی قادر به ایجاد معلول است، درحالی‌که یک علت لازم، برای رسیدن به آن ضروری است. با این مقدمه، در شماره آینده به علیت در پزشکی پرداخته خواهد شد.

منبع:

Marcum, J. A. (2008).Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine(Vol. 99). Netherlands: Springer

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم