نشریه دانش سلامت و دین

دین رهنمود الهی و دستورالعمل رشد و تعالی انسان است که راه و رسم زندگی مطلوب را ترسیم نموده است. سلامت، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تعیین کننده مطلوبیت زندگی است که در نگاه دین و نیز رویکردهای نوین بشری، فراتر از جسم بشر بوده و ساحت های گوناگون وجودی وی را دربرمی‌گیرد. با توجه به اینکه دین و به طور خاص دین مبین اسلام به عنوان آخرین و متکامل‌ترین نسخه زندگی انسان، دارای کارکردهای دنیوی و اخروی است، مبحث سلامت انسان را در آموزه‌های خود، مورد توجه قرار داده و این آموزه‌ها را از طریق وحی و یا تعالیم اولیای الهی به انسان‌ها ابلاغ نموده است. از این منظر، رشد و بالندگی روحانی و ملکوتی انسان به عنوان مخلوق برتر و مورد تکریم خداوند متعال، مستلزم برخورداری از جسمی سالم است تا در طی این طریق خطیر، متوقف و دچار مانع و مشکل نگردد.

روایات رسیده از ائمه معصومین(ع) در حوزه سلامت، بیش از هرچیز، ناظر بر اتخاذ سبک زندگی سالم و سازگار با دین در عرصه‌های باور و رفتار است. به نظر می رسد تبیین و ترویج این آموزه‌ها به مقدماتی نیاز داشته و این گنجینه عظیم، تنها پس از طی مقدمات، در قالب فرایندی مبتنی بر قواعد و روش‌مندی‌های خاص خود، امکان ارائه در قالب متناسب و مورد قبول خود را خواهد یافت. بررسی اعتبار این روایات از سند و دلالت، از مهم‌ترین مقدماتی است که باید طی شود. آنگاه، پس از انجام مطالعات درون دینی و مبتنی بر منابع روایی و مبانی فقهی، زمینه بهره‌گیری از این متون در پژوهش‌های تجربی و کاربست یافته‌های آن فراهم خواهد گردید.

نشریه سلامت و دین، از چنین منظری، تلاش خواهد کرد در هر شماره از نشریه، احادیثی را در یک حوزه موضوعی خاص که صحت‌سنجی آنها با مدد محققان حوزه حدیث‌پژوهی انجام شده است، عرضه نماید تا علاوه بر نشر آموزه‌های اسلامی در حوزه سلامت، بخشی از روایات صحیح موجود در تراث اهل بیت (ع) در حوزه سلامت را در پیش روی پژوهشگران و علاقه‌مندان به تحقیق و تتبع در این عرصه، قرار دهد. امید است مورد رضای حق تعالی و عنایات ویژه معصومین (ع) قرار گرفته و گامی ناچیز در راه نشر این گنجینه ارزشمند برداشته شود.

در همین راستا آشنایی کلی با علوم حدیث و برخی از اصطلاحات پرکاربرد آن ضروری به نظر می رسد. از همین رو، در چند شماره نخست نشریه، به بیان بخشی از این مفاهیم پرداخته می شود.

مفهوم حدیث و علوم مرتبط با آن

حدیث کلامی است که بیانگر قول، فعل یا تقریر و تأیید معصوم است و از دو قسمت متن و سند تشکیل شده است. سند، ذکر اسامی راویان حدیث بوده و صحت سند، یکی از معیارهای قبول حدیث به شمار می رود. علم رجال و علم درایه به بررسی سند احادیث می پردازند.

علم درایه از کیفیت نقل حدیث توسط راویان (از لحاظ تواتر و وحدت نقل، اتصال و انقطاع آن و مراتب نقل از نظر صحت و ضعف و اصطلاحات مربوط به این خصوصیات) گفتگو می کند. موضوع درایه، سند و متن حدیث است.

علم رجال درباره ویژگی‌های راویان حدیث و صفات و شرایطی که موجب پذیرش یا عدم پذیرش احادیث آنها می شود، بحث می کند و به شناسایی راویان حدیث و اوصاف آنان و حصول اطمینان به صحت مدح یا قدح آنان می باشد. بنابراین، موضوع علم رجال، بررسی احوال راویانی است که در سلسله سندی حدیث قرار دارند.

انواع حدیث

دسته‌های متنوعی برای فهم بهتر سند یا متن روایات به کار می رود. این تقسیمات عبارتند از:

بر اساس تعداد راویان سند: خبر واحد، خبر مستفیض، خبر متواتر

بر اساس اعتبار سند: صحیح، حسن، موثّق، قوی، ضعیف

بر اساس اتصال یا قطع سند: مسند، متّصل، مرفوع، موقوف، مقطوع، مرسل، منقطع، معضل یا مشکل، مضمر، معلّق، معنعن، مهمل

بر اساس متن: نصّ و ظاهر، مؤوّل مطلق و مقید، عام و خاص، مجمل و مبین، مکاتب و مکاتبه، مشهور، متروک، مطروح، حدیث قدسی، شاذ، مقلوب، متشابه

بر اساس عمل به روایت: حجت و لاحجت، مقبول، ناسخ و منسوخ

در شماره‌های آتی نیز، به اختصار، به بیان اهم مباحث فوق و نیز معرفی منابع اصلی روایی شیعه پرداخته خواهد شد. امید است مورد عنایت علاقه‌مندان به مطالعه معارف اهل بیت عصمت و طهارت قرار گیرد.

منبع:

برگرفته از دانشنامه اسلامی مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام

نویسنده: دکتر مرتضی حیدری

معاون دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم