نشریه دانش سلامت و دین

واقع گرایی و ضد واقع گرایی (3)

در شماره‌ پیشین، به واقع‌گرایی مستقیم اشاره شد و در این شماره، به‌طور مختصر به رئالیسم تصویری پرداخته می‌شود. ریشه‌های این نوع رئالیسم به سده هفدهم بازمی‌گردد که در آن دکارت و جان لاک بین ویژگی‌های اولیه و ثانویه یک شیء تفکیک قائل شدند. ویژگی‌های اصلی، مانند حرکت، کمیت، شکل و گسترش فضایی در واقع از آن خود شیء بوده؛ درحالی‌که ویژگی‌های ثانویه، مانند رنگ، طعم و بو خصوصیات ذاتی آن نیستند.
در رئالیسم تصویری یا بازنمایی‏گرایی، هنگام بررسی واقعیت، واسطه ادراک حس در نظر گرفته می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر در پاسخ به این پرسش معرفت‌شناختی که آیا جهانی که در اطراف خود می‌بینیم، همان جهان واقعی است یا صرفاً یک نسخه از آن است که توسط فرآیندهای عصبی در مغز ما تولید و درک می‌شود، پاسخ رئالیسم تصویری این است که ما جهان بیرونی را آن‌گونه که هست درک نمی‌کنیم و نمی‌توانیم درک کنیم؛ بلکه ادراک ما تنها باورها و تفسیرهای ما از آن است؛ بنابراین حجابی میان ذهن و جهان موجود، مانع از دانش دست‌اول درباره جهان می‌شود. با این توضیح ممکن است به این نوع رئالیسم، غیرمستقیم نیز اطلاق شود.
رئالیسم تصویری موقعیتی است که ادراکات حسی ما از ماهیت‌های فیزیکی مستقل که دارای ویژگی‌های فیزیکی قابل توصیف به زبان فیزیک ریاضی هستند، ایجاد می‌شود و این ویژگی‌ها را می‌توان از احساساتی که توسط ما استنباط می‌شود، برگرفت. این موقعیت واقع‌گرایانه با واقع‌گرایی خام متفاوت است؛ چراکه در این حالت، ادراکات حسی ما دسترسی مستقیم به جهان -آن‌طور که هست- را ندارد، بلکه برگرفته یا استنباط از آن ادراکات است. از طرفی، با ایدئال‌گرایی نیز فرق می‌کند؛ زیرا دانش ما از جهان صرفاً یک ساخت ذهنی جدا از شیء نیست.
گرچه رئالیسم تصویری به‌اندازه کافی قابل‌قبول به نظر می‌رسد؛ ولی مشکل هنگامی پیش می‌آید که ادراکات حسی، حتی از ویژگی‌های اولیه یک شیء، اجازه استنباط وجود آن را می‌دهد. ازاین‌رو، اشتباهات و توهمات واقع‌گرایی مستقیم یا خام، برای این نوع رئالیسم نیز باقی است. به‌ویژه اینکه هیچ وسیله‌ای مستقل از حس برای توجیه وجود یک شیء وجود ندارد. این مشکلی نیست که به‌آسانی قابل حل باشد؛ البته اگر قابل حل باشد. در شماره آینده به  ادامه بحث واقع‌گرایی پرداخته می‏شود.

منابع:

Marcum, J. A. (2008). Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine (Vol. 99). Netherlands: Springer

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم