واقع‌گرایی و ضد واقع‌گرایی 6: رئالیسم علمی (2)

همان‌طور که در شمارۀ‌ پیشین اشاره شد، رئالیسم علمی دیدگاهی است که بر پایه آن، باید به وجود اشیاء مشاهده ناپذیری که بهترین نظریه‌های علمی آن‌ها را مفروض می‌پندارند، باور داشت. به‌طور سنتی، طرفداران رئالیسم علمی با برهان «معجزه نبودن» از رویکرد خود دفاع می‌کنند. بر این اساس، اگر یک نظریه که درباره الکترون‌‌ها و اتم‌‌ها صحبت می‌‌کند، پیش‌بینی‌های دقیقی درباره جهان قابل مشاهده ارائه می‌کند، یک اتفاق خارق‌العاده و معجزه است، مگر اینکه الکترون‌‌ها و اتم‌‌ها در واقع وجود داشته باشند؛ به‌عبارت‌دیگر، طرفداران رئالیسم علمی ادعا می‌‌کنند که آنتی رئالیست‌‌ها باید برای موفقیت علم در گستره نظری و نیز فنّاوری از معجزه یاری بجویند.
بااین‌وجود، ضد رئالیست‌ها برهان «معجزه نبودن» را پشتیبانی‌‌کننده از موضع خود نیز می‌دانند. آنان استدلال می‌کنند که یک تفسیر با همان درجه از اعتبار و شاید کمی هوشمندانه‌تر از موفقیت علم در مقایسه با حقیقت نظریه‌ها و ماهیت‌ها، به زبان ساده همین است که علم در مسیر صحیح موفقیت تجربی است.
افزون بر اعتراض به برهان «معجزه نبودن»، ضد رئالیست‌ها به رویکرد رئالیسم علمی از دو جنبه دیگر اعتراض دارند:
ایراد نخست این است که بسیاری از تئوری‌‌های علمی گذشته و ماهیت آن‌ها امروزه مورد پذیرش جامعه علمی نیستند. این ایراد که «استقرای بدبینانه» نامیده می‌‌شود دارای سابقه تاریخی بوده و دربرگیرنده مطالعات فراوانی است که نشانگر شکست نظریه‌‌های علمی و ماهیت تخیلی موجودات نظری است. درحالی‌که رئالیست‌ها می‌‌پذیرند که بر پایه سوابق تاریخی، بسیاری از تئوری‌‌های علمی سرانجام اشتباه از آب درمی‌آیند، اما ادعا می‌کنند که جهت‌‌گیری تئوری‌‌های علمی جایگزین موارد نادرست، نزدیکی بیشتر به واقعیت است.
ایراد دیگری که ضد رئالیست‌ها در برابر رئالیسم علمی مطرح می‌کنند، نظریه تعیّن ناپذیری است که بر پایه آن، شواهد تجربی قادر به توجیه یک نظریه در مقابل نظریه‌‌های رقیب نیستند. آنان ادعا می‌کنند که اگر شواهد نمی‌‌توانند هیچ نظریه‌‌ای را توجیه کنند، پس این پرسش وجود دارد که آیا فرد می‌تواند وجود موجودات نظری را بپذیرد؟ یا حقیقت تئوری‌های علمی را قبول کند؟ رئالیست‌‌ها مخالفت خود را با تأکید بر اینکه نظریه تعیّن ناپذیری برای موجودات قابل مشاهده نیز صدق می‌کند، ابراز نموده، نقد آن‌ها را وارد نمی‌دانند. این نوشتار در شماره آتی نیز پیگیری می‌شود.

منبع:
Marcum, J. A. (2008). Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine (Vol. 99). Netherlands: Springer.

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم