آنتی‌رئالیسم

در شماره‌های پیشین به مبحث رئالیسم پرداخته شد. امروزه، بروز آنتی‌رئالیسم همراه با دو رویکرد ابزارگرایی و ساخت‌گرایی است. در این شماره به‌طور کوتاه به این دو رویکرد اشاره می‌شود.

گرچه طرفداران رئالیسم علمی نظریه‌‌های علمی را دریچه‌‌ای رو به واقعیت می‌‌دانند، اما طرفداران ابزارگرایی(Instrumentalism) مخالف این ادعا هستند. آن‌ها واقعیت را محدود به موجودات قابل مشاهده می‌دانند و تئوری‌های مربوط به موجودات غیرقابل مشاهده را تنها ابزارهای پیش‌بینی‏ کننده یا سودمند قلمداد می‌نمایند. به عبارت بهتر، ابزارگرایان دغدغه حقیقت ندارند، بلکه به نتایج عملی پیش‌بینی‌ها و تأیید یا رد آن‌ها از طریق مشاهده می‌پردازند. ابزارگرایی پایه‌های ارزیابی را از اینکه آیا پدیده‌های مشاهده‌شده در واقع وجود دارند یا نه، به سمت تحلیل اینکه آیا نتایج ارزیابی مطابق با پدیده مشاهده شده است یا خیر، منتقل نموده است. بنابراین، ابزارگرایی به چالش کشیدن ماهیت جهان است و با رئالیسم علمی قابل قیاس نیست.
از سوی دیگر، ساخت‌گرایان (Constructivism) نظریه‌های علمی را ازنظر ماهیت و نیز نهادهای آن‌ها به چالش می‌کشند؛ چراکه ازنظر واقع‌گرایان، واقعیت کشف می‌شود و میان واقعیت و کشف آن رابطه علّی و معلولی وجود دارد. ساخت‌گرایان اجتماعی بیشتر به این پیوند علّی معترض هستند. ازنظر آن‌ها، واقعیت دلیل واقعیات یا دانش علمی نیست، بلکه نتیجه این دانش است؛ بنابراین واقعیتی که در علوم طبیعی نشان داده می‌شود را تنها ساخت اجتماعی بر پایه اجماع یک جامعه از واقعیت می‌دانند. در شماره آتی، به دو رویکرد رئالیسم و آنتی‌رئالیسم از منظر پزشکی اشاره‌ای خواهد شد.

منابع:

Marcum, J. A. (2008), Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine (Vol. 99). Netherlands: Springer

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم