رئالیسم و آنتی‌رئالیسم پزشکی (1)

در شماره‌های پیشین به مباحث رئالیسم و آنتی‌رئالیسم پرداخته شد. در این شماره به‌طور کوتاه به این دو رویکرد در علوم پزشکی اشاره می‌شود؛ گرچه این دو مفهوم در مقالات فلسفه پزشکی نیز مورد توجه قرارگرفته‌اند، بااین‌حال موافقان رئالیسم مستقیم یا بازنمایی‌گرایی اندک هستند؛ برای نمونه پل تاگارد در بحث نقش باکتری هلیکوباکتر پیلوری در زخم معده، رئالیسم پزشکی را بر این اساس تعریف می‌کند: «منظور من از اصطلاح رئالیسم پزشکی این است که بیماری و علل آن واقعی هستند و تحقیقات علمی توانایی دستیابی به دانش آن را دارد». این مفهوم رئالیسم پزشکی، زیرمجموعه واقع‌گرایی علمی است؛ زیرا مؤلفه‌های جهان پزشکی مانند باکتری‌ها و ابزار و آزمایش، در عمل رویکرد علمی دارند. در ادامه، رویکرد وی به رئالیسم پزشکی مطرح می‌شود.

تاگارد در چهار مورد از رئالیسم پزشکی (علمی) دفاع می‌کند. نخستین مورد «ناهمسویی با تجارب» است که در آن دانشمندان علوم پزشکی اغلب نتایج تجربی غیرمنتظره‌ای را به دست می‌آورند که عموماً قابل تکرار هستند؛ مورد دوم «قابلیت اطمینان ابزارها» است؛ بدین معنی که حاصل استفاده از ابزارها، دستیابی به نتایج محکمی در گروه‌های مختلف اجتماعی است؛ مورد سوم «کارایی علّی نظریه» است که در آن نظریه‌های کاملاً تأییدشده دارای پیامدهای عمل‌گرایانه در درمان بیماری‌هاست و مورد چهارم «ماهیت واقع‌گرایانه گفتمان علمی» است که در آن دانشمندان علوم پزشکی درباره موجودیت‌ها و علل طبی، به‌گونه‌ای واقع‌بینانه به گفتگو می‌پردازند.
او همچنین رئالیسم ‌پزشکی را با مواضع ضد رئالیستی رقیب شامل تجربه‌گرایی، مفهوم‌گرایی و ساخت‌گرایی اجتماعی در تقابل قرار می‌دهد. تجربه‌گرایی (نوعی ابزارگرایی) موقعیتی است که بر اساس آن تنها اشیائی که به‌وضوح قابل مشاهده هستند، واقعی بوده و دانشمندان باید ادعاهای واقعی بودن را به موارد قابل مشاهده محدود کنند؛ بنابراین بیماری‌هایی مانند زخم معده، ازآنجاکه قابل مشاهده هستند، واقعی هستند؛ اما موجودات مسئول آن‌ها (باکتری‌ها) واقعی نیستند. مدعای مفهوم‌گرایی به‌عنوان نوعی آرمان‌گرایی این است که تاریخ علوم پزشکی و طبیعی نشان‌گر پیشرفت به سمت حقیقت یا واقعیت نیست، بلکه تاریخ یادشده از تغییر پارادایم‌هایی حکایت دارد که اغلب با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. سرانجام، ساخت‌گرایی اجتماعی موقعیتی است که دانش پزشکی و علمی، بر پایه اجماع جامعه علمی و پزشکی است. در شماره آتی این بحث پیگیری می‌شود.
منابع:

Marcum, J. A. (2008). Humanizing modern medicine: an introductory philosophy of medicine (Vol. 99). Netherlands: Springer

نویسنده:

دکتر صادق یوسفی

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم