نشریه دانش سلامت و دین

گذری بر فتاوای مراجع تقلید معاصر در اتانازی

پیش تر، به صورت‌های مختلف اتانازی (قتل ترحمی) و احکام تکلیفی و وضعی آن پرداخته شد. دراین نوشتار، فتاوای برخی مراجع عظام، به اختصار نقل می‌شود. یادآوری می‌گردد اتانازی به صورت‌های گوناگونی انجام می‌پذیرد که در تقسیم‌بندی عمده به دو صورت فعال (مستقیم) و یا غیرفعال (غیرمستقیم) تقسیم می‌شود. فتاوای فقهای معظم شیعه در دو صورت مذکور در ذیل مطرح می‌شود. به نظر می‌رسد اغلب علما، اتانازی را در صورت‌های مختلف آن جایز نمی‌دانند، در حالی که برخی از علما، استثنائاتی را برشمرده‌اند.

از اتانازی در فارسی به قتل از روی ترحم و بیمارکشی با ترحم تعبیر می‌شود و به منظور کوتاه کردن مدت درمان درد و رنج بیمار لاعلاجی که بر اساس دانش پزشکی هیچ امیدی به شفا یا بهبودی او وجود ندارد [صورت می‌گیرد]. اقدام به این کار، چه حکمی دارد؟

آیت الله العظمی خامنه‌ای: عمل مذکور قتل نفس محسوب می‌شود و جایز نیست.

آیت الله العظمی بهجت (ره): حرام و آدم‌کشی است.

آیت الله العظمی تبریزی (ره): در فرض سؤال، قتل نفس محسوب می‌شود و حرام است و فرقی بین کشتن شخص سالم و بیمار نیست.

آیت الله العظمی سیستانی: حرام است و قتل عمد به حساب می‌آید.

آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: حرام و موجب قصاص برای اولیای مقتول نسبت به مرتکب مباشر این قتل می‌شود.

آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (ره): حکم قتل عمد را دارد و حرام است.

اتانازی بر سه قسم است:

1. نوع فعّال که با تجویز داروی کشنده از طرف پزشک، به زندگی بیمار خاتمه داده می‌شود.
2. نوع انفعالی، به صورت خودداری از ادامه مداوا و زنده نگاه داشتن بیمار محتضر.
3. نوع غیرمستقیم، با قرار دادن داروهای به مقدار زیاد در دسترس بیمار، تا بیمار شخصاً به زندگی پررنج خویش پایان دهد. استفاده از کدام یک بلااشکال است؟

آیت الله العظمی خامنه‌ای: حفظ محتضر و تأخیر مرگ او واجب نیست، بنابراین، قسم دوّم مانع ندارد. ولی هرکاری که موجب مردن او باشد، مثل دو قسم دیگر جایز نیست.

آیت الله العظمی سیستانی: هیچ کدام جایز نیست.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی: تا آن مقدار که امید به بازگشت حیات دارد، در صورت توان، درمان را ادامه دهد و بیش از آن، وظیفه ای ندارد، ضمن اینکه اگر یقین به عدم بازگشت دارد، می‌تواند وقتی مواد دستگاه تمام شد، از ادامه آن بپرهیزد ولی قطع دستگاه جایز نیست.

منابع:

1. قاسمی، محمدعلی، دانشنامه فقه پزشکی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، جلد سوم، چاپ اول 1395
2. مرتضوی، سیدمحسن، قتل از روی ترحم (اتانازی) در آینه فقه، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1396
3. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله تبریزی: fa.tabrizi.org
4. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله مکارم شیرازی: www.makarem.ir
5. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله سیستانی:www.sistani.org 
6. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله صافی گلپایگانی: www.saafi.com
7. پایگاه اطلاع‌رسانی سایت هدانا: www.hadana.ir

نویسنده

محمد مهری لیقوان

کارشناس مسؤول آموزش، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم