نشریه دانش سلامت و دین

احکام پیوند اعضا (4)
حکم ثانوی برداشت عضو از بدن یا جسد مؤمن، حکم برداشت عضو از کودکان و افراد محجور

در سه شماره گذشته، دلایل موافق و مخالف برداشت اعضا به‌اختصار مرور شد. در این شماره، به حکم ثانوی برداشت عضو از بدن یا جسد مؤمن و حکم برداشت عضو از کودکان و افراد محجور خواهیم پرداخت.

حکم ثانوی قطع عضو از بدن مؤمن، به قصد پیوند
برخی از فقها، اهدای عضو را کلاً جایز نمی‌دانند؛ چون اهدای عضو را جنایت بر نفس تلقی کرده‌اند (بهجت. 1428 ق؛ تبریزی. 1390). برخی دیگر از فقها، اهدای عضو را تنها در صورتی مجاز می‌دانند که هیچ خطری برای دهنده عضو ایجاد نکند (صافی گلپایگانی. 1415 ق)، اما برخی از فقهای دیگر، اهدای عضو را به شرطی جایز می‌دانند که آن عضو از «اعضای رئیسه» بدن نباشد. اعضای رئیسه، یعنی اعضایی که از دست دادن آن‌ها موجب مرگ یا خطر جدی یا ضرر قابل توجه برای فرد، ولو در آینده نشود. در این میان، بدشکل شدن اندام و ظاهر فرد نیز به‌عنوان ضرر قابل توجه معرفی شده است (فاضل لنکرانی. 1385؛ فیاض، بی‌تا).

حکم ثانوی برداشت عضو از جسد مؤمن
به‌طورکلی، فقهای عظیم‌الشأن شیعه در حکم برداشت عضو از جسد مؤمن برآنند که برداشت عضو از جسد مؤمن جایز نیست، مگر به دلیل ضرورت و نجات جان مؤمنی دیگر، آن هم به شرط اینکه موجب مثله یا بی‌احترامی به جسد مؤمن نشود و پرداخت دیه را نیز واجب دانسته‌اند (وحید.1421 ق).

حکم برداشت عضو از افراد غیر رشید
در خصوص برداشت عضو از کودکان و افراد قاصر و محجور، فتوای اغلب فقیهان منع مطلق برداشت عضو از این افراد یا محدودیت بسیار شدید آن است که تنها درصورتی‌که امکان تهیه عضو از جایی دیگر نباشد و عضو از اعضای رئیسه نباشد و در آینده خطری متوجه کودک یا فرد محجور نشود و ازنظر اقتصادی به نفع خود او باشد، برداشت عضو را جایز می‌دانند. به کار بردن عباراتی، همچون «ولیّ در این‌گونه موارد ولایت ندارد» (مکارم شیرازی. 1391) یا «پدر در این قبیل تصرفات در فرزندش، بر او ولایت ندارد» (فیاض.1426 ق) نشان‌دهنده شدت توجه فقها به حقوق افراد صغیر و محجور است.


منابع:
- بهجت، محمدتقی (1428 ق). استفتائات آیت ا... بهجت. قم: دفتر آیت ا... بهجت. ص 175.
- خوئی، سیدابوالقاسم؛ تبریزی، جواد (1390). احکام جامع مسائل پزشکی. قم: دارالصدیقه الشهیده. ص 331.
- صافی گلپایگانی، لطف ا... (1415 ق). استفتائات پزشکی. قم: دارالقرآن الکریم. ص 93.
- فاضل لنکرانی، محمد و خدادادی، غلامحسین. احکام پزشکان و بیماران. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام، 1385. ص. 154.
- فیاض، محمداسحاق (بی‌تا). المسائل الطبیه. (بی‌جا). ص 8.
- وحید خراسانی، حسین (1421 ق). توضیح المسائل. قم: مدرسه باقرالعلوم(علیه‌السلام). ص 576.
- فیاض، محمداسحاق (1426 ق). المسائل المستحدثه. کویت: مؤسسه مرحوم محمد رفیع. ص 183.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ علیان نژادی دامغانی، ابوالقاسم (1391). احکام پزشکی. قم: امام علی ابن ابی‌طالب(علیه‌السلام). ص 122.