نشریه دانش سلامت و دین

احکام اوتانازی (4): بررسی فقهی «خودکشی با کمک پزشک»

در سه شماره پیشین، اقسام اوتانازی و احکام شرعی مربوط به آن‌ها بررسی شد. در این شماره، عنوان «خودکشی با کمک پزشک» بررسی می‌شود.

«خودکشی با کمک پزشک» یا «Physician Assisted Suicide» بدین معناست که پزشک یا هر حرفه‌مند سلامت، دارو یا مقدمات لازم برای خودکشی بیمار را فراهم ‌کند؛ یعنی خود مستقیماً باعث پایان حیات بیمار نمی‌شود و این خود بیمار است که به زندگی خود پایان می‌دهد و در واقع خودکشی می‌کند. این موضوع تشابه زیادی با «اوتانازی فعال داوطلبانه» دارد؛ با این تفاوت که در «خودکشی با کمک پزشک» فعل منجر به پایان حیات به‌وسیله بیمار انجام می‌شود نه پزشک. تفاوت دیگر «خودکشی با کمک پزشک» با «اوتانازی فعال داوطلبانه» در این است که در «خودکشی با کمک پزشک» لاعلاج بودن یا نبودن بیمار مهم نیست؛ درحالی‌که در اوتانازی لاعلاج بودن جزء لازم تعریف است. با این توضیحات، به بررسی حکم شرعی «خودکشی با کمک پزشک» می‌پردازیم.

در بررسی احکام «خودکشی با کمک پزشک» باید گفت که حرمت خودکشی، بی‌شک از مسلّمات فقهی است و کمک به خودکشی «اعانه بر اثم» و همکاری در انجام این گناه است؛ بنابراین در حرام بودن آن هیچ شکی نیست و تنها به ذکر چند دلیل مختصر بسنده می‌شود.

1. استدلال به آیه 29 سوره مبارکه نساء: «لا تقْتلوا أنْفسکمْ...» که به‌وضوح خودکشی را حرام اعلام کرده است. متن آیه چنین است: «ولا تقْتلوا أنْفسکمْ إنّ اللّه کان بکمْ رحیمًا ومنْ یفْعلْ ذلک عدْواناً وظلْماً فسوْف نصْلیه ناراً وکان ذلک على اللّه یسیراً»‏ بر اساس این آیه، نه‌تنها از خودکشی منع شده، بلکه صراحتاً خودکشی‌کننده به آتش دوزخ تهدید شده است.
2. استدلال به روایات باب «تحریم قتل الانسان نفسه». در کتاب شریف وسائل الشیعه که از مهم‌ترین منابع استخراج احکام شرعی است، باب و فصلی مستقل به حرمت خودکشی اختصاص داده شده است که به برخی از این احادیث اشاره می‌کنیم.
الف. از حضرت امام محمدباقر (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند: «إنّ المؤمن یبتلى بکلّ بلیّة و یموت بکلّ میتة، إلّا أنّه لا یقتل نفسه»؛ یعنی مؤمن ممکن است به هر نوع مرگی بمیرد، اما خودکشی نمی‌کند و حق خودکشی ندارد.
ب. از حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) نقل شده است که فرموده‌اند: «من قتل نفسه متعمداً فهو فی نار جهنم خالداً فیها»؛‏ هر کس عمداً خود را بکشد، برای همیشه در آتش دوزخ خواهد بود و هرگز از آن رهایی نخواهد یافت (حر عاملی. 1416 ق).

منابع:
- الحر العاملی، محمدبن الحسن (1416 ق). وسائل الشیعه. قم: موسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث. ج 29.ص 127.

نویسنده:

احمد مشکوری

گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران