نشریه دانش سلامت و دین

شرایط تحقق رضایت آگاهانه صحیح

بررسی مورد
خانم 65 ساله و دارای تحصیلات ابتدایی، به دلیل احساس ناراحتی در قفسه سینه، به همراه دخترش به اورژانس مراجعه کرده است. اقدامات اولیه انجام می‌شود و آزمایش‌های روتین بیماران قلبی ارسال می‌شود. پس از دریافت جواب آزمایش‌ها، بیمار با تشخیص سندرم کرونری حاد بستری می‌شود و دستیار تخصصی قلب و عروق پس از مشاوره با استاد خود، دستور انجام آنژیوگرافی عروق کرونر را در پرونده بیمار می‌نویسد. حدود یک ساعت بعد، بیمار برای انجام آنژیوگرافی به بخش منتقل می‌شود و در حین انتقال، بیمار از پرستار می‌پرسد: «قراره چه کاری برای من انجام بشه؟» پرستار پاسخ می‌دهد: «رگ‌های قلب شما رو با یک وسیله سیم‌مانند بررسی کنند و اگر گرفته بود اون‌ها رو باز کنند، این‌ها رو دکتر به دختر شما توضیح داده است». بیمار می‌گوید که من گیج شدم و نمی‌فهم و در این لحظه که بیمار وارد بخش آنژیوگرافی می‌شود، در بخش قبل از آنژیوگرافی، پزشک نحوه انجام آنژیوگرافی را به بیمار توضیح می‌دهد.

تحلیل مورد
احترام به اختیار افراد یکی از اصول اساسی در اخلاق پزشکی نوین دنیاست.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل دوم، کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا را به‌عنوان یکی از پایه‌‌های قانون اساسی بیان می‌‌کند.
بر همین اساس، جز در مواقع اورژانس واقعی، برای انجام اقدامات و مراقبت‌های پزشکی، اخذ رضایت آگاهانه ضروری است (جعفری و همکاران. 1384).
رضایت آگاهانه عبارت است از توافق آزادانه و ابطال‌‌پذیر فرد دارای صلاحیت، مبنی بر مشارکت در تصمیم‌‌گیری درمانی یا تحقیقاتی.
آگاهانه بودن رضایت، یعنی اطلاع بیمار از ماهیت، هدف و الزامات تصمیم‌‌گیری در انتخاب مؤثرترین و مفیدترین روش درمانی (قادری و ملک. 1392؛ لاریجانی و همکاران. 1383).
تصمیم‌‌گیری داوطلبانه به معنی انتخاب آزادانه، فارغ از تأثیر هرگونه عوامل داخلی مانند درد، و خارجی مثل فشار، اجبار و فریب است (لاریجانی و همکاران. 1383).
در خصوص این بیمار، در آغاز باید اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم‌‌گیری، به‌صورت قابل فهم به بیمار ارائه و در ادامه، از درک آن اطلاعات از سوی بیمار اطمینان حاصل شود.
زمانی که بیمار دارای ظرفیت تصمیم‌‌گیری است، تعیین‌کننده نهایی خود اوست و تصمیم‌‌گیری به‌وسیله تصمیم‌‌گیرنده جایگزین، ازنظر اخلاقی و حقوقی نادرست است. البته باید به این نکته بسیار مهم توجه کنیم که جوامع آسیایی (ازجمله مردم کشور ما)، جمع‌‌محور و خانواده‌‌محور هستند. در این الگو، تصمیم‌ها در خانواده و در جمع گرفته می‌شود و فرد بیمار به‌تنهایی تصمیم‌‌گیرنده نیست. این الگو باید حفظ و تقویت شود.
زمانی که بیمار در موقعیت انجام یک اقدام درمانی قرار گرفته است، زمانی مناسب برای ارائه اطلاعات و تصمیم‌گیری نیست؛ زیرا به دلیل وجود فشار در آن موقعیت، آزادانه بودن تصمیم‌گیری زیر سؤال خواهد رفت.
هرچند در اغلب موارد نهایتاً رضایت آگاهانه بیمار برای انجام امور پزشکی در یک سند مکتوب ثبت می‌شود، ولی توجه به این نکته مهم ضروری است که کسب رضایت یک اتفاق مقطعی نیست، بلکه روندی است و در طول مدت ارتباط پزشک و بیمار همواره در جریان است (لاریجانی و همکاران. 1383).

منابع:
- جعفری‌مهر، الناز؛ شهراز، سعید؛ زالی، محمدرضا (1384). «اصول اخذ رضایت آگاهانه از بیمار ضرورت قانون‌گذاری مدون».‎ پژوهش در علوم پزشکی. 8 (4): 289-299.
- قادری، احمد؛ ملک، فرهاد (1392). «اصول کلی رضایت آگاهانه در پزشکی».‎ کومش. 15(2): 133-137.
- لاریجانی، باقر؛ علی جعفریان؛ علی کاظمیان؛ سیدموسی صدرحسینی. «پزشک و ملاحظات اخلاقی». برای فردا. تهران.
13-18.

نویسنده:

حمید آسایش

گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم

احمد مشکوری

گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم

محسن رضایی آدریانی

گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم