نشریه دانش سلامت و دین

 نقش دین در عزت‌نفس

 عزت‌نفس، از عوامل مهم و اساسی در رشد و شکوفایی انسان‌هاست. مراد از این مفهوم، نگرش فرد به خود و ارزیابی شخص از میزان ارزشمندی خود است که بر همه افکار، ادراکات، هیجانات، آرزوها، ارزش‌ها و اهداف شخصی نفوذ دارد و کلید رفتار آدمی است (Carson, et al. 2016). عزت‌نفس، نقش سپر محافظ در مقابله با فشارهای روانی را ایفا می‌کند و می‌تواند از فرد در مقابل وقایع فشارآور منفی زندگی حمایت کند. فردی با عزت‌نفس بالا به‌راحتی می‌تواند با تهدیدها و وقایع فشارآور خارجی، بدون برانگیختگی منفی و ازهم‌پاشیدگی نظام روانی مواجه گردد (Kohn, A. 1994). در مقابل، عزت‌نفس پایین، به‌عنوان عامل خطر برای پرخاشگری، بزهکاری، سوءمصرف مواد، افسردگی، عملکرد ضعیف تحصیلی، همسرآزاری، کودک‌آزاری و نظایر آن مطرح است. بی‌تردید، عزت‌نفس از مهم‌ترین و اساسی‌ترین جنبه‌های شخصیت و تعیین‌کننده ویژگی‌های رفتاری ماست. عزت‌نفس، به‌مثابه یک سرمایه ارزشمند، از مهم‌ترین عوامل پیشرفت و شکوفایی استعداد و خلاقیت انسان به شمار می‌آید (مشایخ و همکاران. 1400).

دین از جنبه‌های مختلف، نقشی ویژه‌ در زندگی بشر داشته و دارد که ازجمله باید به تأثیر ویژه دین بر عزت‌نفس اشاره کرد.

مطالعات پیشین، بیانگر ارتباط بین مشارکت مذهبی و عزت‌نفس بالاتر است (Krause,N. 1992). همچنین، یک مطالعه نشان داد که دعا برای دیگران موجب افزایش قابل توجه عزت‌نفس می‌شود O'Laoire, S. 1997) ). تحقیقات جدیدتر، همچنین ارتباط مثبت بین مشارکت مذهبی و عزت‌نفس را نشان می‌دهد، به‌ویژه در گروه‌هایی مانند دانشجویان (Hayman et al. 2007) و اقلیت‌های قومی (Krause, N. 2003؛ Simoni and Ortiz, 2003). مرور سیستماتیک پروفسور کوئنیگ و همکارانشان نشان داد که از بین 69 مطالعه کمّی وارد‌شده در مطالعه که به رابطه بین دین‌داری و عزت‌نفس می‌پرداختند، در 42 پژوهش (61 درصد)، افرادی که مذهبی‌تر بودند، به‌طور قابل توجهی دارای سطوح بالاتری از عزت‌نفس بودند و دو مطالعه (3 درصد) عزت‌نفس پایین‌تری را ثبت کردند (Koenig et al. 2012). بنابراین، دین و معنویت را می‌توان به‌عنوان یکی از متغیرهای مؤثر بر عزت‌نفس به شمار آورد. در ادامه، کلیات برخی سازوکارهای دین در ارتقای عزت‌نفس بیان می‌شود.

1.             ایجاد حس هدف و معنا: دین میتواند چهارچوبی را برای درک هدف و معنای زندگی به افراد ارائه دهد که به آن‌ها کمک کند احساس امنیت و استقرار بیشتری از خود داشته باشند.

2.             ارائه حس تعلق: جوامع مذهبی میتوانند برای افراد احساس تعلق و ارتباط با دیگرانی که در باورها و ارزشهای آن‌ها مشترک‌اند، فراهم کنند. این میتواند با ایجاد یک شبکه پشتیبانی و احساس هویت مشترک به افزایش عزت‌نفس کمک کند.

3.             ترویج بخشش و پذیرش: دین بر اهمیت بخشش و پذیرش، هم درباره خود و هم برای دیگران تأکید دارد. این میتواند به افراد کمک کند که ایرادات و اشتباهات خود را بپذیرند و از آن استقبال کنند و درصدد رفع آن برآیند که به‌نوبه خود، میتواند عزت‌نفس را افزایش دهد.

4.             تشویق به خوداندیشی و رشد شخصی: اعمال مذهبی مانند دعا، مراقبه و خوداندیشی میتواند به افراد کمک کند تا درکی عمیقتر از خود و جایگاه خود در جهان به دست آورند. این میتواند باعث رشد شخصی و خودآگاهی شود که به‌نوبه خود میتواند عزت‌نفس را بهبود بخشد.

5.             ارائه راهنمایی و پشتیبانی: آموزهها و اعمال مذهبی میتوانند از افراد در هنگام رویارویی با چالشها یا تصمیمات دشوار پشتیبانی و آن‌ها راهنمایی کنند. این میتواند به افراد کمک کند که اعتمادبه‌نفس و توانایی بیشتری داشته باشند که میتواند عزت‌نفس را بهبود بخشد.

براین‌اساس، دین و دین‌داری نقشی مثبت در ارتقای عزت‌نفس ایفا میکند. البته باید توجه داشت که اگر دین برای شرمساری یا قضاوت افراد به خاطر اعمال یا عقایدشان به کار رود، میتواند تأثیراتی منفی بر عزت‌نفس داشته باشد. همچنین، درصورتی‌که فرد و جامعه بی‌توجه به واقعیتهای فردی و اجتماعی، ایدئال‌هایی برای فرد در نظر بگیرند که معمولاً دسترسی آنی به آن امکان‌پذیر نیست و به فرایندی بودن تغییر بیتوجه باشند، احساس گناه، شرمساری و ناکامی در فرد شکل خواهد گرفت که میتواند به عزت‌نفس آسیب بزند.

منابع

-              مشایخ، مهسا؛ محسنی چلک، محمدحسین؛ صلاحی کجور، عظیم (1400). «چرایی عزت‌نفس در کودکان و نوجوانان و راههای تقویت آن»، مجله پیشرفتهای نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش‌وپرورش، ش 34.

-              Carson, V.B., Benner, V., Arnold. E.N. (2016). Mental health nursing: The nurse – patient journey: W.B. Saunders company.

-              Hayman, J. W., S. R. Kurpius, C. Befort, M. F. Nicpon, E. Hull-Blanks, S. Sollenberger, et al. 2007. “Spirituality among college freshmen: Relationships to self-esteem, body image, and stress.” Counseling and Values 52(1): 55–70.

-              Kohn, A. (1994). The truth about self-esteem. Phi Delta Kappan, 76(4), 272-283.

-              Krause, N. 1992. “Stress, religiosity, and psychological well-being among older blacks.” Journal of Aging and Health 4: 412–439.

-              Krause, N., and C. G .Ellison. 2003. “Forgiveness by God, forgiveness of others, and psychological well-being in late life.” Journal for the Scientific Study of Religion 42(1): 77–93.

-              O’Laoire, S. 1997. “An experimental study of the effects of distant, intercessory prayer on self-esteem, anxiety, and depression.” Alternative Therapies in Health and Medicine 3(6): 38–53.

-              Simoni, J. M., and M. Z. Ortiz. 2003. “Mediational models of spirituality and depressive symptomatology among HIV-positive Puerto Rican women.” Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology 9(1): 3

-              Koenig, H & Dana King & Verna B. Carson (2012). Handbook of Religion and Health. Oxford University Press.

 نویسندگان

محمود شکوهی تبار

گروه مطالعات قرآن و حدیث در سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.

نورا کمالیون             

دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور آران و بیدگل، اصفهان، ایران.