نشریه دانش سلامت و دین

موضوع شناسی تغییر جنسیت

تغییر، یعنی از حالی به حالی برگرداندن (دهخدا. 1347: 17 / 795) و جنسیت یعنی انوثیت یا رجولیت افراد (همان. 18/ 122)؛ یعنی مرد یا زن و پسر یا دختر بودن آنان، اما اصطلاح تغییر جنسیت در عرف امروزی، به معنی تبدیل جنس مرد به زن یا بالعکس است؛ بدین معنی که فردی مرد یا زن است و جنسیت کاملاً مشخصی دارد، ولی جنس خود را به جنس مخالف تبدیل کند. همچنین، در مواردی افرادی با جنسیت نامشخص یا دوجنسی داریم که عمل تغییر جنسیت برای آنان انجام می‌شود و آنان را وارد یکی از دو جنس مرد یا زن می‌کند و در واقع، جنسیت واقعی آنان را مشخص می‌کند که اصطلاح «تعیین جنسیت» اصطلاح درست و مناسب برای این موارد است، ولی اصطلاح تغییر جنسیت برای آنان نیز به کار می‌رود.

در این شماره و چند شماره آتی، موضوع‌شناسی تغییر جنسیت و احکام آن بررسی می‌گردد. بدین منظور لازم است معنی و منظور برخی اصطلاحات را روشن کنیم تا ابهامات احتمالی برطرف شود.

خنثی: خنثی در اصطلاح، یعنی کسی که هم آلت تناسلی مردانه داشته باشد هم زنانه، یا هیچ‌کدام را نداشته باشد (همان. 24/ 749).

خنثی به سه دسته خنثای ذکر و خنثای انثی و خنثای مشکل دسته‌بندی می‌شود؛ یعنی خنثایی که در او حالت مردانگی بر زنانگی غالب باشد یا بالعکس و آنکه هیچ‌یک از دو حالت مردانگی یا زنانگی در او غالب نیست و نه مرد است و نه زن، یا هم مرد است و هم زن (عمید. 1372).

در زبان انگلیسی، دو واژه Bisexual و Transsexual به همان معنای خنثی به کار می‌روند که Bisexual به معنی فرد دوجنسی و کسی که خصوصیات هر دو جنس را دارد به کار می‌رود. Transsexual نیز به معنی کسی است که متعلق به یک جنس است، ولی تمایل شدید و مستمری برای تعلق به جنس دیگر دارد (Sydney، 2005)؛ یعنی مردی که مشکلی ازنظر مردانگی ندارد و شاید ازدواج کرده و فرزند هم داشته باشد، اما می‌خواهد به زن تبدیل شود. یا زنی که ازدواج کرده و صاحب فرزند هم شده است، ولی به هر دلیل می‌خواهد خود را به مرد تبدیل کند.

نشانه‌های اختلال ابهام جنسی در نوزادی

نوزادانی که ازنظر ژنتیکی مؤنث هستند (با دو کروموزومX ) ممکن است موارد ذیل را دارا باشند:

-              کلیتوریس بزرگ که شبیه آلت تناسلی مردانه است.

-              لابیای به هم چسبیده یا لابیایی که شبیه کیسه بیضه است.

-              برآمدگی‌هایی که حین لمس، حسی مثل بیضه در محل اتصال لابیا دارند.

نوزادانی که ازنظر ژنتیکی مذکر هستند (با یک کروموزوم X و یک کروموزومY ) موارد ذیل را هم دارند:

-              وضعیتی که در آن لوله باریکی که ادرار و اسپرم از آن عبور می‌کنند، به‌صورت کامل تا نوک آلت تناسلی کشیده نمی‌شود (هیپوسپادیاس).

-              آلت تناسلی بسیار کوچک که سوراخ مجرای میزراه به کیسه بیضه بسیار نزدیک است.

-              عدم وجود یک و یا هر دو بیضه در آنچه به نظر می‌رسد کیسه بیضه باشد.

-              بیضه‌های پایین‌نیامده و کیسه بیضه خالی که ظاهرش مثل لابیا بوده است به همراه یک میکروپنیس و یا حتی عدم وجود آن.

ابهام جنسی چگونه رخ می‌دهد

-              اختلال در مراحلی که جنسیت تعیین می‌شود، منجر به عدم تطابق بین ظاهر اندام جنسی خارجی و اندام‌های جنسی داخلی یا جنسیت ژنتیکی (XX یا XY ) خواهد شد.

-              فقدان یا ناکافی بودن هورمون‌های مردانه در جنینی که ازنظر ژنتیکی مذکر است، سبب بروز ابهام جنسی می‌شود.

-              درحالی‌که قرار گرفتن در معرض هورمون‌های مردانه در زمان رشد جنین، منجر به دستگاه تناسلی مبهم در جنینی خواهد شد که ازنظر ژنتیکی مؤنث است.

-              جهش در ژن‌هایی خاص، بر شکل‌گیری جنسیت جنین تأثیر گذاشته و ابهام جنسی ایجاد می‌کند.

-              ناهنجاری‌های کروموزومی، مثل وجود نداشتن یا اضافه بودن یکی از کروموزوم‌های جنسی هم منجر به دستگاه تناسلی مبهم خواهد شد.

 در بعضی موارد، دلیل ابهام جنسی مشخص نمی‌شود.

علل بروز ابهام جنسی در جنینی که ازنظر ژنتیکی مؤنث است عبارت‌اند از:

-              هیپرپلازی مادرزادی آدرنال. شکل‌های خاصی از این مشکل ژنتیکی سبب می‌شود غدد آدرنال، هورمون مردانه زیادی (آندروژن) تولید کنند.

-              قرارگیری در معرض هورمون‌های مردانه پیش از زایمان. یک سری داروهای خاص که حاوی هورمون‌های مردانه‌اند یا تولید هورمون‌های مردانه را در زن باردار تحریک می‌کنند، موجب مردانه‌تر شدن اندام جنسی زنانه جنین خواهند شد.

-              درصورتی‌که مادر بیماری یا مشکلی داشته باشد که عدم توازن هورمونی ایجاد کند، جنین در حال رشد هم در معرض هورمون‌های مردانه قرار می‌گیرد.

-              تومورها. وجود تومور در بدن مادر به‌ندرت سبب ترشح هورمون مردانه خواهد شد.

علل بروز ابهام جنسی در جنینی که ازنظر ژنتیکی مذکر است عبارت‌اند از:

-              رشد ناقص بیضه‌ها. دلیل این امر ناهنجاری‌های ژنتیکی یا دلایل نامعلوم است.

-              سندرم عدم حساسیت به آندروژن. در این وضعیت، بافت‌های در حال رشد اندام تناسلی پاسخی طبیعی به هورمون‌های مردانه‌ای که بیضه‌ها تولید کرده‌اند، نمی‌دهند.

-              ناهنجاری بیضه‌ها یا تستسترون. ناهنجاری‌های مختلفی می‌توانند در فعالیت بیضه‌ها تداخل ایجاد کنند. این امر شامل مشکلات ساختاری در بیضه، مشکل در تولید هورمون مردانه تستسترون یا مشکل در گیرنده‌های سلولی است که به تستسترون پاسخ می‌دهند.

-              نقص ۵ آلفا ردوکتاز. کمبود این آنزیم در تولید طبیعی هورمون مردانه مشکل ایجاد می‌کند.

در شماره‌های آتی، دیگر جنبه‌های «تغییر جنسیت» بررسی خواهد شد.

منابع

-              دهخدا، علی‌اکبر (1347). لغت‌نامه دهخدا. دانشگاه تهران. ج 17. ص 795.

-              عمید، حسن (1372). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر. ج 1، ص 998.

-              Albert Sydney، Oxford Advance Learners Dictionary of Current English، Tehran، Ayandesazan

جملات کلیدی

Transsexual به معنی کسی است که متعلق به یک جنس است، ولی تمایل شدید و مستمری برای تعلق به جنس دیگر دارد؛ یعنی مردی که مشکلی ازنظر مردانگی ندارد و شاید ازدواج کرده و فرزند هم داشته باشد، اما می‌خواهد به زن تبدیل شود یا زنی که ازدواج کرده و صاحب فرزند هم شده است، ولی به هر دلیل می‌خواهد خود را به مرد تبدیل کند.

نویسنده

احمد مشکوری        

گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم