نشریه دانش سلامت و دین

همکار ناتوان

معرفی مورد

دکتر «م»، سال آخر دستیار تخصصی جراحی است. وی امروز در بیمارستان یک کشیک 24 ساعته دارد و وقتی که صبح وارد بخش اتاق عمل می‌شود، برخلاف روزهای دیگر، سرحال نیست و بی‌توجه به همکاران حاضر در ایستگاه پرستاری بخش، به اتاق استراحت می‌رود. مسئول بخش اتاق عمل بیمارستان به این موضوع حساس شده، می‌کوشد با آرامش موضوع را از وی جویا شود؛ ولی دکتر پاسخ می‌دهد: «چیزی نیست». ساعتی بعد یک بیمار اورژانسی به بخش منتقل می‌شود که چند ضربه چاقو به شکم وی اصابت کرده است. پس از آماده‌سازی بیمار، دکتر «م» برای جراحی حاضر می‌شود. پرستار دستیار جراحی می‌بیند که وضعیت جسمی و روانی دکتر غیرعادی است و به مسئول بخش اتاق عمل اطلاع می‌دهد و وی بلافاصله از دکتر می‌خواهد به اتاق استراحت برود و با هماهنگی مدیر گروه جراحی، یک جراح دیگر برای انجام عمل جایگزین می‌شود. مدیر گروه جراحی نزد دکتر «م» می‌رود تا مشکل را بررسی و چاره‌اندیشی کند.

تحلیل مورد

• از ارکان ارائه خدمات استاندارد سلامت به بیماران، وجود کارکنان دارای صلاحیت حرفه‌ای است و به لحاظ اخلاقی، نظام ارائه‌دهنده خدمات سلامت و حرفه‌مندان باید بر وظیفه خودنظارتی در این زمینه عمل نمایند.
• همکار ناتوان (Impaired or Incompetent Colleague)، به عدم توانایی حرفه‌مند در انجام مسئولیت‌های فردی و حرفه‌ای، به دلیل مشکلات جسمی (از قبیل بیماری‌های نورولوژیک، بینایی، افت عملکرد ناشی از سالمندی و ...)، روانی، بحران‌های عاطفی و یا مشکلات ناشی از سوءمصرف مواد و الکل اطلاق می‌شود. (الهی و صفری. 1399؛ Karp. 2007)
• ابتلا به یک بیماری، به خودی خود، مشکل محسوب نمی‌شود و ناتوانی زمانی مطرح می‌شود که توانایی ارائه خدمات درمانی و مراقبتی استاندارد، ایمن و قابل قبول زیر سؤال برود. (Bohigian et al. 2023)
• بسیاری از پزشکان و سایر حرفه‌مندان نظام سلامت، تمایل ندارند مشکلات مؤثر بر صلاحیت حرفه‌ای خود را به همکاران، در محیط کار گزارش دهند و گاه تلاش زیادی برای مخفی‌کاری و ارائه دلایل متعدد در راستای موقتی بودن یا کم‌اهمیت بودن مشکل می‌کنند. (Bright et al. 2010)
• اهمیت توجه به موضوع همکار ناتوان و برنامه‌ریزی برای اقدامات مناسب در راستای پیشگیری از آسیب به بیماران، از مصادیق اجرای وظیفه خودنظارتی حرفه‌ای است.
• بر اساس ماده ۹۶ «راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران»: اگر شاغلان حرف پزشکی و وابسته، متوجه شوند که دیگر همکاران، به دلایلی مانند خستگی،‌ ضعف جسمانی،‌ ضعف روانی، برای انجام وظایف حرفه‌ای خود آمادگی لازم را ندارند؛ به‌نحوی‌که این امر موجب آسیب دیدن احتمالی بیمار می‌شود، باید تا حد امکان، همکار یادشده را برای در پیش گرفتن روندی که سلامت بیمار حفظ شود (مانند خودداری داوطلبانه از انجام مداخله در موقعیت مذکور)، قانع کنند. درصورتی‌که همکار یادشده این امر را نپذیرد، لازم است موضوع را به‌صورت مکتوب و محرمانه، به کمیته اخلاق بیمارستان یا مدیریت مؤسسه درمانی گزارش دهند. (سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران. 1397)
• یک گام اساسی در برخورد با همکار ناتوان، ارزیابی و شناسایی مشکل است و به این منظور باید شواهد به‌طور دقیق و تخصصی ارزیابی شوند و نباید فقط بر اساس شنیده‌ها عمل کرد. همچنین، تأیید همکاران در رسیدن به این هدف، کمک‌کننده است؛ شواهد دقیق و مستند را برای استفاده در صورت لزوم، جمع‌آوری نمایند. (Bright et al. 2010; Baldisseri. 2007)
• گاه ممکن است اقدام فوری برای پیشگیری از آسیب به بیماران ضروری به نظر برسد. در این موارد باید این اقدامات با نهایت احترام و بدون اظهارنظر غیرکارشناسی انجام شود (Bright et al. 2010).
• در برخی موارد، ممکن است مشکل همکارمان موقتی باشد و با اقداماتی ساده، مانند استراحت، مرخصی کوتاه و یا یک مشاوره دوستانه حل شود؛ ولی درصورتی‌که نیاز به اقدامات بیشتری باشد، باید به اصولی که در این زمینه وجود دارد توجه کرد. (Baldisseri. 2007)
• اصول برخورد با یک همکاران ناتوان (سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات سلامت می‌توانند برای چگونگی رفتار با همکار ناتوان، روش‌های اختصاصی داشته باشند تا نتایج بهتری از اقدامات خود بگیرند):
• یک جلسه دوستانه یک‌به‌یک برنامه‌ریزی کنید.
• در ابتدا، دلیل این نشست را به‌صورت شفاف بیان کنید.
• اجازه دهید همکارتان صحبت کند و شما هرچه بیشتر گوش دهید.
• عوامل استرس‌زای زندگی، از قبیل مشکلات خانوادگی، مالی، کاری، و بیماری را شناسایی کنید.
• به‌صورت آشکار، وضعیت روانی همکار را بررسی کنید.
• راه‌حل‌ها را شناسایی و اولویت‌بندی نماید.
• راه‌حل‌های ساده، مانند مرخصی کوتاه‌مدت را امتحان کنید.
• جلسه را جمع‌بندی و برنامه آینده را مشخص کنید.
• در تمام مراحل برخورد با همکار ناتوان، باید ملاحظات اخلاقی، از قبیل رازداری، حفظ حریم خصوصی و همچنین وظایف اخلاقی فرد مداخله‌کننده در برابر بیماران، سیستم ارائه‌دهنده خدمات سلامت و حرفه نباید فراموش شود. (Karp. 2007)
• اگر همکار ناتوان، نقص خود انکار کند یا مایل به بحث درباره آن و یا درخواست کمک نباشد، ممکن است لازم باشد یک مداخله گروهی رسمی را آغاز کرد که شامل افراد مرتبط و متخصص است که می‌توانند روند را تسهیل کنند. هدف از مداخله، ارائه شواهدی از نقص و پیامدهای آن به فرد در یک محیط کنترل‌شده است. (Truex. 2010)

 منابع

- آیدا، الهی؛ فریبا، اصغری (1399). راهنمای بالینی حل مسائل اخلاق پزشکی برنارد لو. تهران: انتشارات تیمورزاده. ص 256-260.

-  سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران (1397). راهنمای عمومی اخلاق حرفه‌ای شاغلین حرف پزشکی و وابسته سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران. ص 61.

-              Karp, D. (2007). Dealing with an impaired colleague. Medical Economics, 84(8), 30-31.

-              Bright, R. P., & Krahn, L. (2010). Impaired physicians: how to recognize, when to report, and where to refer. Curr Psychiatr, 9, 11-20.

-              Bohigian, G, Menke AM, Pearse Burke M. Impaired Colleague? What to Do. American Academy of Ophthalmology.

-               https://www.aao.org/eyenet/article/impaired-colleague-what-to-do. Available: 2023.5.23.

-              Baldisseri, M. R. (2007). Impaired healthcare professional. Critical care medicine, 35(2), S106-S116.

-              Truex, R. C. (2010). Physicians’ experiences with impaired colleagues. JAMA, 304(17), 1895-1897.

                جملات کلیدی

-              اهمیت توجه به موضوع همکار ناتوان و برنامه‌ریزی برای اقدامات مناسب در راستای پیشگیری از آسیب به بیماران، از مصادیق اجرای وظیفه خودنظارتی حرفه‌ای است.

-              گام اساسی در برخورد با همکار ناتوان، ارزیابی و شناسایی مشکل است و به این منظور، باید شواهد به‌طور دقیق و تخصصی ارزیابی شوند.

 نویسندگان

حمید آسایش            گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم          

احمد مشکوری         گروه فلسفه و اخلاق سلامت، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم