نشریه دانش سلامت و دین

پریشانی معنوی: مروری بر مفهوم، ارزیابی و مدیریت

پریشانی معنوی اصطلاحی برای توصیف طیفی از تجربیات است که در آن باورهای معنوی یا مذهبی فرد به چالش کشیده می‌شود، مختل می‌شود و یا به‌نوعی تهدید می‌شود. این تجربه‌ای پیچیده و چندوجهی است که می‌تواند اثری بسزا بر سلامت روانی، عاطفی و جسمی فرد داشته باشد. پریشانی معنوی می‌تواند در افراد از هر طبقه‌ای رخ دهد و می‌تواند ناشی از عواملی مختلف، ازجمله بیماری، از دست دادن عزیزان و بحران‌های وجودی باشد. با وجود شیوع آن، پریشانی معنوی اغلب نادیده گرفته می‌شود و در فعالیت بالینی کمتر تشخیص داده می‌شود (Caldeira, Carvalho et al. 2013). هدف این نوشتار، ارائه مروری بر مفهوم پریشانی معنوی، ارزیابی و مدیریت آن است.

تعریف پریشانی معنوی

پریشانی معنوی را می‌توان به‌عنوان حالتی از رنج تعریف کرد که از اختلال یا چالش در باورهای معنوی یا مذهبی فرد ناشی می‌شود. این مسئله می‌تواند به حالت‌های مختلفی، ازجمله احساس اضطراب، افسردگی، گناه، عصبانیت یا ناامیدی ظاهر شود (Eshghi, Nikfarid et al. 2023). پریشانی معنوی انواع مختلفی دارد؛ ازجمله: درد معنوی، بیگانگی معنوی، اضطراب معنوی، گناه معنوی، فقدان معنوی، عصبانیت معنوی و ناامیدی معنوی.

-              درد معنوی: بیان اینکه در ارتباط با خالق خود (خدا) دچار زجر و ناراحتی است و آرامش ندارد.

-              بیگانگی معنوی: بیان احساس تنهایی یا احساس دور بودن از خدا، دور شدن از زندگی روزانه، نگرش منفی به دریافت هر نوع راحتی یا آسایش یا کمک از سوی خدا، و بیان احساس بدبختی.

-              اضطراب معنوی: ابراز ترس از خشم و تنبیه خدا، ابراز ترس از اینکه خدا ممکن است به او توجه نکند، ترس از اینکه خدا از رفتار او ناراحت است.

-              گناه معنوی: احساس اینکه باید کاری را انجام می‌داده، ولی کوتاهی کرده و انجام نداده است یا کاری را انجام داده که مورد رضایت خدا نبوده است. نوعی از نگرانی درباره زندگی گذشته، یک نوع احساس گناه است.

-              عصبانیت معنوی: یک نوع احساس ناامیدی، غم و اندوه و خشم در برابر خدا در رابطه با بیماری و رنج، احساس غیرعادلانه بودن خدا، احساسی منفی در رابطه با مراقبت معنوی است و خانواده ممکن است به دلیل اینکه خدا خواسته است، فرد مورد علاقه آن‌ها مورد رنج قرار گیرد و احساس عصبانیت و خشم خود را به خدا بیان می‌کنند.

-              فقدان معنوی: بیان احساس خاتمه عشق به خدا، احساس تهی بودن در ارتباط با چیزهای معنوی. احساس فقدان معنوی ممکن است همراه با افسردگی روانی باشد و فرد احساس غیرمفید بودن داشته باشد.

-              ناامیدی معنوی: بیان اینکه هیچ امیدی در ارتباط با درخواست کمک از خدا وجود ندارد یا احساس اینکه خدا بیشتر از این نمی‌تواند از یک نفر مراقبت کند (Puchalski, Ferrell et al. 2020).

ارزیابی پریشانی معنوی

ارزیابی پریشانی معنوی به دلیل ماهیت ذهنی آن و فقدان ابزار ارزیابی استاندارد می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. بااین‌حال، ارزیابی پریشانی معنوی برای ارائه حمایت و مداخلات مناسب ضروری است. از ابزارهای بسیاری می‌توان برای ارزیابی پریشانی معنوی استفاده کرد؛ ازجمله مقیاس پریشانی معنوی، ابزار ارزیابی معنوی FICA و سیستم ارزیابی علائم ادمونتون. بااین‌حال، این ابزارها محدودیت‌هایی دارند و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید استفاده از سؤالات باز و گوش دادن فعال را برای ارزیابی پریشانی معنوی در نظر بگیرند.(Lilly, De Meo et al. 2000)

مدیریت پریشانی معنوی

مداخلات مختلفی برای استفاده در مدیریت پریشانی معنوی وجود دارد؛ ازجمله مراقبت معنوی، روان‌درمانی و دارودرمانی. مراقبت معنوی شامل ارائه حمایت و راهنمایی افراد بر اساس باورهای معنوی یا مذهبی آن‌هاست. روان‌درمانی می‌تواند به افراد کمک کند پریشانی معنوی خود را شناسایی کنند و راهبردهای مقابله‌ای را توسعه دهند. از دارودرمانی می‌توان برای مدیریت علائم اضطراب، افسردگی یا دیگر شرایط سلامت روانی که ممکن است به رفع پریشانی معنوی کمک کند، استفاده کرد.

مراقبت معنوی، شامل ارائه حمایت و راهنمایی افراد بر اساس باورهای معنوی یا مذهبی آن‌هاست. مراقبت معنوی را متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، روحانیون یا دیگر افراد آموزش‌دیده می‌توانند ارائه دهند. هدف آن، کمک به افراد برای غلبه بر پریشانی معنوی با فراهم کردن منابع حمایتی است که برای یافتن معنا، هدف و امید نیاز دارند. مراقبت معنوی ممکن است شامل دعا، نماز، مراقبه یا دیگر اعمال معنوی باشد که برای فرد معنادار است و یا شامل ارتباط افراد با جامعه مذهبی آن‌ها یا فراهم کردن منابع معنوی باشد.

تحقیقات بیشتری در راستای توسعه ابزارهای ارزیابی استاندارد، و مداخلات اثرگذار بر پریشانی معنوی موردنیاز است(Puchalski, Ferrell et al. 2020).

منابع

-              Caldeira, S., E. C. Carvalho and M. Vieira (2013). "Spiritual distress—Proposing a new definition and defining characteristics." International Journal of Nursing Knowledge 24(2): 77-84.

-              Eshghi, F., L. Nikfarid and A. Zareiyan (2023). "An integrative review of defining characteristic of the nursing diagnosis “spiritual distress”." Nursing open 10(5): 2831-2841.

-              Lilly, C. M., D. L. De Meo, L. A. Sonna, K. J. Haley, A. F. Massaro, R. F. Wallace and S. Cody (2000). "An intensive communication intervention for the critically ill." The American journal of medicine 109(6): 469-475.

-              Puchalski, C. M., B. Ferrell, S. Otis-Green and G. Handzo (2020). "Overview of spirituality in palliative care." UpToDate, eds SD Block and J. Givens (Waltham, MA: UpToDate Inc).

جملات کلیدی

پریشانی معنوی تجربه‌ای پیچیده و چندوجهی است که می‌تواند اثری بسزا بر به‌زیستی فرد داشته باشد. ارزیابی و مدیریت پریشانی معنوی برای ارائه حمایت و مداخلات مناسب ضروری است. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید از رویکردی جامع استفاده کنند که باورها و ارزش‌های معنوی و مذهبی منحصربه‌فرد هر فرد را در نظر بگیرد.

نویسنده

زهرا طاهری خرامه     

مرکز تحقیقات سلامت معنوی، دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم