نشریه دانش سلامت و دین

واژه صحت در بیان روایات

در دو شماره پیش، دو واژه عافیت و سلامت در بیان معصومین (علیهم‌السلام) مورد توجه قرار گرفت و در این شماره، برخی از روایات حاوی لفظ «صحت» ذکر می‌گردد.

مروری بر پاره‌ای از روایات، نشان می‌دهد واژه صحت در مقایسه با دو واژه سلامت و عافیت، ارتباط نزدیک‌تری با سلامت با تعریف متداول آن دارد که ناظر بر جنبه‌های جسمانی سلامت است. همچنان که در حدیث معروف «صوموا تصحّوا» نیز به رابطه روزه‌داری با سلامت جسم اشاره شده است، احادیث فراوانی در این زمینه وجود دارند. امام سجاد(علیه‌السلام) در دو فراز از ادعیه خویش، صحت را در مقابل الفاظ علت و سقم به کار می برند:
فما أدْری، یا إلهی، أیّ الْحالیْن أحقّ بالشّکْر لک، و أیّ الْوقْتیْن أوْلى بالْحمْد لک؛ أ وقْت الصّحّة ....، أمْ وقْت الْعلّة الّتی محّصْتنی بها (صحیفه سجادیه: 15). اللّهمّ صلّ على محمّدٍ و آل محمّدٍ، و ارْزقْنی الْحقّ عنْد تقْصیری فی الشّکْر لک بما أنْعمْت علیّ فی الْیسْر و الْعسْر و الصّحّة و السّقم (صحیفه سجادیه: 20)
در احادیث زیر از امام صادق (علیه‌السلام) نیز، صحت در مقابل سقم و مرض آمده است: قال الصادق (علیه‌السلام):‏ خذْ لنفْسک منْ نفْسک خذْ منْها فی الصّحّة قبْل السّقْم و فی الْقوّة قبْل الضّعْف و فی الْحیاة قبْل الْممات. (کافی ج 2 ص 455). لا یسْتحقّ عبْدٌ حقیقة الْإیمان حتّى یکون الْموْت أحبّ إلیْه من الْحیاة و یکون الْمرض أحبّ إلیْه من الصّحّة و یکون الْفقْر أحبّ إلیْه من الْغنى... (کافی ج 8 ص 253). منْ زار أخاه فی اللّه فی مرضٍ أوْ صحّةٍ لا یأْتیه خداعاً و لا اسْتبْدالًا وکّل اللّه به سبْعین ألْف ملکٍ ینادون فی قفاه أنْ طبْت و طابتْ لک الْجنّة فأنْتمْ زوّار اللّه و أنْتمْ وفْد الرّحْمن حتّى یأْتی منْزله‏ (کافی ج 2 ص 177)
در احادیث زیر از امام صادق(علیه‌السلام) نیز، واژه صحت مقارن واژگانی همچون جسم، بدن و جسد آمده است که فرض فوق را مورد تأیید قرار می‌دهد:
... و الْجوع إدامٌ للْمؤْمنین و غذاءٌ للرّوح و طعامٌ للْقلْب و صحّةٌ للْبدن قال النّبیّﷺ ما ملأ ابْن آدم وعاءً أشرّ منْ بطْنه‏ (مصباح الشریعه ص 77)
... و لا تعْجبْ منْ نفْسک فربّما اغْتررْت بمالک و صحّة جسْمک لعلّک أنْ تبْقى (مصباح الشریعه ص 142)
... و قال اللّه و عزّتی لا أخْرج لی عبْداً من الدّنْیا و أرید عذابه إلّا اسْتوْفیْته کلّ حسنةٍ له إمّا بالسّعة فی رزْقه أوْ بالصّحّة فی جسده و إمّا بأمْنٍ أدْخله علیْه فإنْ بقی علیْه شیْ‏ءٌ هوّنْت علیْه الْموْت.
قال رسول اللّه ﷺ‏ قال اللّه عزّ و جلّ إنّ منْ عبادی الْمؤْمنین عباداً لا یصْلح لهمْ أمْر دینهمْ إلّا بالْغنى و السّعة و الصّحّة فی الْبدن ... و الْجوع إدامٌ للْمؤْمنین و غذاءٌ للرّوح و طعامٌ للْقلْب و صحّةٌ للْبدن قال النّبیّﷺ ما ملأ ابْن آدم وعاءً أشرّ منْ بطْنه‏ (مصباح الشریعه ص 77)
... و لا تعْجبْ منْ نفْسک فربّما اغْتررْت بمالک و صحّة جسْمک لعلّک أنْ تبْقى (مصباح الشریعه ص 142)
... و قال اللّه و عزّتی لا أخْرج لی عبْداً من الدّنْیا و أرید عذابه إلّا اسْتوْفیْته کلّ حسنةٍ له إمّا بالسّعة فی رزْقه أوْ بالصّحّة فی جسده و إمّا بأمْنٍ أدْخله علیْه فإنْ بقی علیْه شیْ‏ءٌ هوّنْت علیْه الْموْت.
قال رسول اللّهﷺ قال اللّه عزّ و جلّ إنّ منْ عبادی الْمؤْمنین عباداً لا یصْلح لهمْ أمْر دینهمْ إلّا بالْغنى و السّعة و الصّحّة فی الْبدن
فأبْلوهمْ بالْغنى و السّعة و صحّة الْبدن فیصْلح علیْهمْ أمْر دینهم‏ (کافی ج 2 ص 60)
سلامة الدّین و صحّة الْبدن خیْرٌ منْ زینة الدّنْیا حسْب. (محاسن ج 1 ص 219) و به تعبیر دیگر در کافی: سلامة الدّین و صحّة الْبدن خیْرٌ من الْمال و الْمال زینةٌ منْ زینة الدّنْیا حسنةٌ. (کافی ج 2 ص 216)
خمسٌ منْ لمْ تکنْ فیه لمْ یتهنّ بالعیش: الصّحّة و الأمن و الغنی و القناعة و الأنیس الموافق. (بحار، ج 81، ص 172)
النّعیم فی‌الدّنیا ألأمن و صحّة الجسم، و تمام النّعمة فی‌الآخرة دخول الجنّة. (بحار، ص 81، ص 172)
آن حضرت در توحید مفضل نیز در بیان گریه اطفال، می‌فرماید: و الْبکاء یسیل تلْک الرّطوبة منْ رءوسهمْ فیعْقبهمْ ذلک الصّحّة فی أبْدانهمْ و السّلامة فی أبْصارهم‏
احادیث زیر نیز از امام علی(علیه‌السلام) مؤید موارد ذکر شده می باشند:
الصّحة لایعرف قدرها الاّ المرضی. (مواعظ عددیّه، ص 127)
بصحّة المزاج توجد لذّة الطّعم. (فهرست غرر، ص 199)
کم من دنفٍ قد نجی و صحیحٍ قد هوی! (فهرست غرر، ص 364)
بالصّحّة تستکمل الّلذّة. (فهرست غرر، ص 199)
لاصحّة مع نهمٍ. (جلوه‌های حکمت، ص 341)
إنْ صحّ (المریض) نسی وعاد واجْتری علی مظالم العباده! (شرح غرر، ج 3، ص 15)
أنا للمریض الّذی یشتهی أرجی منّی للصّحیح الّذی لایشتهی. (جلوه‌های حکمت، ص 532)
لانعمة فی‌الدّنیا اعظم من طول العمر و صحّة الجسد. (شرح حدیدی، ج 20، ص 341)
پیامبر گرامی اسلامﷺ نیز منظور از حسنه در آیه شریفه «ربّنا آتنا فی‌الدنیا حسن و فی الاخره حسنه ...» را در دنیا عافیت و تندرستی و در آخرت آمرزش و رحمت الهی دانسته‌اند. (بحار، ج 81، ص 174)
امام جواد (علیه‌السلام)
لاصحّة مع نهمٍ. (جلوه‌های حکمت، ص 341)
إنْ صحّ (المریض) نسی وعاد واجْتری علی مظالم العباده! (شرح غرر، ج 3، ص 15)
أنا للمریض الّذی یشتهی أرجی منّی للصّحیح الّذی لایشتهی. (جلوه‌های حکمت، ص 532)
لانعمة فی‌الدّنیا اعظم من طول العمر و صحّة الجسد. (شرح حدیدی، ج 20، ص 341)
پیامبر گرامی اسلامﷺ نیز منظور از حسنه در آیه شریفه «ربّنا آتنا فی‌الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه ...» را در دنیا عافیت و تندرستی و در آخرت آمرزش و رحمت الهی دانسته‌اند. (بحار، ج 81، ص 174)
امام جواد (علیه‌السلام) در بیان چهار عامل یاری‌دهنده انسان در عمل می‌فرمایند: اربع خصالٍ تعین المرء علی العمل: الصّحّة والغنی و العلم والتّوفیق. (احقاق الحق، ج 12، ص 436)
و امام محمدباقر (علیه‌السلام)، سلامت دین و صحت بدن را برتر از مال و ثروت می‌دانند. سلامة الدّین و صحّة البدن خیرٌ من‌المال. (وسائل، ج 11، ص 451)
موارد فوق، نمونه‌هایی از کاربرد واژه صحت در احادیث و روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) بود که در آنها، لفظ صحت بر جنبه جسمانی سلامت دلالت دارد. بدیهی است با عنایت به نگاه جامع اسلام به انسان و سلامت او، این بعد از سلامت، رابطه تنگاتنگ و تفکیک‌ناپذیر با سلامت روح انسان دارد و شایسته است که جسم سالم را به عنوان نعمتی از جانب پروردگار متعال، در خدمت تعالی روح و حفظ و ارتقای ملکات و فضائل آن قرار دهیم. امید که با روزه‌داری و طاعت بیشتر در ماه مبارک رمضان، علاوه بر صحت جسم، از برکات این ماه مبارک در اعتلای روحی خویش نیز بهره‌مند گردیم.

نویسنده:

دکتر مرتضی حیدری

دانشکده سلامت و دین، دانشگاه علوم پزشکی قم