شماره 9- فقه سلامت

دانشکده سلامت و دین

نشریه دانش سلامت و دین

احکام برخی موضوعات پزشکی در ماه مبارک رمضان

بار دگر خداوند حکیم منتی بزرگ بر عالمیان نهاد و همگان را به میهمانی خود دعوت نمود. رمضان ماه تمرین عشق ورزی به خالق، ماه تمرین گذشتن از خویش و رسیدن به محبوب و تمرین اراده است. ماه رمضان ماه ضیافت الهی است که خداوند منّان با مفروش کردن فرش سبز شبهای قدر درهای رحمتش را باز نموده تا زیباترین لحظات حیات انسانی تجلی پیدا نماید. خوشا به سعادت کسانی که سلامت جسمی دارند و می‌توانند لحظات روحانی این ماه مبارک را درک کنند و از فیوضات این ماه بهره ببرند و اما هستند کسانی که به علت بیماری قادر به انجام این فریضه نیستند و بدانیم که درهای رحمت الهی بر این بندگان هم باز است و اینان نیز می‌توانند روزه ترک معاصی و عادات ناپسند گرفته و از دریای رحمت الهی گنج‌ها برداشت کنند. ذیلا برخی از فتاوای مراجع عظام تقلید در خصوص بیماران و برخی موضوعات پزشکی مطرح می‌شود.

اقدام درمانی در ماه مبارک رمضان	نام مرجع	حکم شرعی
تزریق آمپول و سرم	آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله)	احتیاط واجب آن است که روزه ‏دار از آمپول‌ هاى مقوّى یا مغذّى و هر آمپولى که در رگ تزریق مى‌‏شود و نیز انواع سرم‌‏ها خوددارى کند، لکن آمپول‌هاى دارویى که در عضله تزریق مى‌‏شود و نیز آمپول‌هایى که براى بى‏ حس کردن به کار مى‌‏رود، مانعى ندارد(1).
	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	تمام انواع آمپولهای داروئی یا تقویتی که به صورت عضلانی تزریق می شوند، و همچنین تزریق واکسنهای غیر خوراکی برای افراد روزه دار اشکالی ندارد(2).
	آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله)	آمپول و سرم، روزه را باطل نمی‌کند؛ هرچند آمپول تقویتی یا سرم قندی نمکی باشد(3).
	آیت الله العظمی صافی (حفظه الله)	احتیاط مستحب آن است که از استعمال آمپول و سرم خوددارى کند و اگر لازم شد و تزریق کرد روزه اش باطل نمی‌شود(5).
	آیت الله العظمی وحید خراسانی (حفظه الله)	تزریق آمپولى که به جاى دوا به کار مى‏رود یا عضو را بى حس می‌کند، اشکال ندارد و همچنین آمپول که به جاى آب وغذا به کار می‌رود نیز مانعى ندارد ولى احتیاط مستحب آن است که از استعمال آمپولى که به جاى آب و غذا به کار مى‏رود خوددارى کند، ولى در سرم احتیاط واجب این است که از آن اجتناب نماید و در صورتى که ضرورتى براى استعمال آن باشد، باید بنابر احتیاط واجب روزه را گرفته و بعداً آن را قضا نماید(6).
آندوسکوپى	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	در صورتی که چربی یا موادی به آن نزده باشند روزه را باطل نمی کند(2).
	آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله)	موجب باطل شدن روزه نمى شود مگر اینکه همراه با موادى باشد که فرو بردن دستگاه را آسان مى کند که بدین جهت روزه باطل مى شود(3).
	آیت الله العظمی سبحانی (حفظه الله)	اگر در آندوسکوپى چیزى وارد حلق نشود و لوله نیز آلوده به روغن نگردد اشکال ندارد(4).
تزریق خون	آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله)	تزریق خون به احتیاط واجب موجب بطلان روزه است(1).
	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	احتیاط اتمام آن روز، و قضاى آن است(2).
	آیت الله العظمی بهجت (حفظه الله)	روزه را باطل می‌کند(7).
	آیت الله العظمی تبریزی (حفظه الله)	چنانچه شخص مریض است، روزه‌اش صحیح نیست، چه تزریق خون به بدن بکند یا نکند(8).
انواع اسپری تنفسی	آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله)	وسیله ی مذکور اگر صرفاً برای بازکردن راه تنفس استفاده می شود مبطل روزه نیست(1).
	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	اگر به صورت گاز رقیق وارد بدن مى شود مانعى ندارد و روزه‌اش صحیح است و ما نمونه هاى معمول آن را دیده ایم اشکالى ندارد(2).
	آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله)	اگر گازی باشد که وارد ریه می شود مبطل نیست واگر موادی از آن وارد معده می شود مبطل روزه است(3).
ناراحتی و زخم معده	آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله)	کسی که می داند یا احتمال عقلایی می دهد که مثلا اگر روزه بگیرد به زخم معده دچار می شود، روزه بر او واجب نیست(1).
ناراحتی و زخم معده	آیت الله العظمی وحید خراسانی (حفظه الله)	روزه بر این شخص در صورتی که از گفته دکتر اطمینان پیدا کند و یا ترس ضرر مهم داشته باشد که منشاء این ترس عقلائی باشد، واجب نیست و گناهی بر او نیست و نزد خداوند متعال معذور است(6).
شستشوى معده از طریق سوند	آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله)	جایز نیست، مگر در حال ضرورت و در این صورت باید روزه را قضا کند(1).
شستشوى معده از طریق سوند	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	این کار جایز نیست، مگر در حال ضرورت و در این صورت باید روزه را قضا کند(2).
دیالیز	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	در صورتی که چیزی از خون کم شود روزه صحیح است؛ ولی در صورت اضافه کردن چیزی به خون و یا تعویض خون احتیاط واجب آن است قضای آن روز را بجا آورد(2).
استفاده از شیاف	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	استعمال شیافها براى معالجه اشکال ندارد، هر چند بهتر است استفاده نشود(یعنی کراهت دارد)، ولی احتیاط واجب آن است که از استعمال شیافهایی که براى تغذیه است خوددارى شود(2).
لزوم تبعیت از نظر پزشک	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	کسی که بر اثر تجربه یا گفته پزشک یقین دارد و یا احتمال قابل توجهی می دهد روزه برایش ضرر دارد روزه اش صحیح نیست و نباید روزه بگیرد بنابراین هر گاه از گفته طبیب حاذق متعهّد خوف ضرر پیدا کنید که روزه برایتان ضرر دارد، روزه را افطار مى کنید(2).
سنگ کلیه	آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله)	امّا کسی که مریض است و مثلاً مبتلا به بیماری سنگ کلیه می‌باشد و روزه برای وی ضرر قابل توجّه دارد و لازم است جهت درمان یا پیشگیری از شدّت مرض، در بین روز زیاد آب بیاشامد، روزه بر وی واجب نیست و آشامیدن آب برایش جایز می‌باشد و واجب نیست در بقیّه روز از انجام کاری که روزه را باطل می‌کند، خودداری نماید(3).
حکم انما (تنقیه، اماله)	آیت الله العظمی خامنه ای (حفظه الله)	اماله کردن با چیز روان، اگر چه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، روزه را باطل می‌کند(1).
	آیت الله العظمی مکارم شیرازی (حفظه الله)	تنقیه (اماله کردن) با مایعات روزه را باطل مى ‏کند هر چند براى معالجه بیمارى و از روى ناچارى باشد، ضمنا استعمال پماد شامل این حکم نمی شود و روزه را باطل نمی کند(2).
	آیت الله العظمی فاضل (حفظه الله)	بلی اماله محسوب می شود و روزه را باطل می کند. اما اگر کسی بدلیل ندانستن مساله یا عدم التفات نسبت به مساله این کار را در حال روزه انجام دهد ، روزه اش باطل است قضا دارد ولی کفاره لازم نیست(9).
	آیت الله العظمی خمینی(ره)	تنقیه یا اماله کردن با مایعات روزه را باطل می کند هر چند برای معالجه بیماری و از روی ناچاری باشد(4) .
شرایط و تشخیص نگرفتن روزه بیمار	آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله)	روزه بیمار در صورتی که ضرر داشته باشد ( چه موجب شود بیماری زیاد شود ، یا مدت درمان را طولانی کند ، یا درد را تشدید نماید) صحیح نیست ، البته در همه آنها باید ضرر به مقداری باشد که معمولا قابل تحمل نیست ، وفرقی نیست بین اینکه یقین به ضرر داشته باشد یا گمان به آن، بلکه حتی اگر احتمال ضرر بدهد (البته این احتمال باید به نحوی باشد که موجب ترس شود واین ترس ضرر بر اساس موجبات عقلایی باشد (مانند تشخیص پزشک یا تجربه یا غیر آن)، وبیمار باید بعد از بهبودی ، آن روز را قضا کند وکفاره بر او واجب نیست ، اما اگر بیماری تا ماه رمضان سال بعد ادامه داشت قضا از او ساقط می گردد وباید برای هر یک روز ۷۵۰ گرم نان یا ماکارونی یا گندم وامثال آن را به یک فقیر فدیه بدهد . وهمچنین صحیح نیست روزه از انسان سالمی که ترس بروز بیماری را داشته باشد چه رسد به این که یقین به بروز بیماری داشته باشد. واما بیماری که روزه برای او ضرر ندارد باید روزه بگیرد ، و روزه اش صحیح است (3).
روزه نگرفتن دختران تازه بالغ شده بعلت ضعف	آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله)	شایان ذکر است دخترانی که تازه به سنّ بلوغ رسیده‌اند و نیز افراد دیگر، چنانچه روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان برای آنان ضرر قابل توجّه دارد و موجب مریض شدن آنان می‌شود یا می‌ترسند مریض شوند، احکام مریض در مورد آنان جاری می‌شود(3).
آیت الله العظمی وحید خراسانی حفظه الله	آیت الله العظمی وحید خراسانی (حفظه الله)	اگر ضعف به قدری است که برای روزه دار عرفا قابل تحمل نباشد، خوردن روزه اشکال ندارد(6).
	آیت الله العظمی بهجت (رحمة‌ الله)	بر پسر و دختر تازه بالغ که قدرت بر روزه گرفتن ندارد، روزه واجب نیست و کفاره هم ندارد؛ ولی قضا دارد(7).
	آیت الله العظمی صافی (حفظه الله)	در صورتی که روزه موجب حرج یا بیماری گردد، گرفتن آن جایز نیست و قضا دارد(5).
	آیت الله العظمی فاضل (رحمة الله)	اگر روزه گرفتن برای دختر تازه بالغ موجب ضعف غیرقابل تحمل و مشقت و حرج باشد، روزه نگیرد و بعدا در صورت قدرت، قضا کند.(9)

منابع:
1- پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظم رهبری:http://farsi.khamenei.ir-2
2- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی مکارم شیرازی:www.makarem.ir-3
3- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی سیستانی:www.sistani.org-4
4- سایت: hadana.ir
5- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:www.saafi.com-6
6- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی وحید خراسانی: http://wahidkhorasani.com-7
7- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی بهجت : https://bahjat.ir-8
8- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی تبریزی:fa.tabrizi.org
9- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله العظمی فاضل لنکرانیhttp://lankarani.com/ /